Analyse van en commentaar op coalitieakkoord
Eerste werkgeversblik op het coalitieakkoord
Nieuwe coalitie volgt SER-advies, stapsgewijze aanpak voor de arbeidsmarkt
De beoogde coalitie voor het kabinet Rutte-IV volgt op het terrein van de arbeidsmarkt op vrijwel alle punten het eerder verschenen SER-advies voor de middellange termijn, zonder de voorstellen al verder uit te werken. AWVN is blij dat het SER-advies de basis heeft gevormd. De coalitie lijkt daarmee niet voor een versnelling in het hervormen van de arbeidsmarkt te kiezen, maar voor een stapsgewijze aanpak. Thema’s als een leven lang ontwikkelen, van-werk-naar-werk en een inclusieve arbeidsmarkt die belangrijk zijn om mismatches te voorkomen en te bestrijden, krijgen minder aandacht.
Maatschappelijke thema’s hebben de prioriteit
De eerste analyse van het akkoord, ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’, leert dat stikstofreductie, klimaat, woningmarkt en corona centraal staan in het akkoord. Dit zijn ook de onderwerpen die de maatschappelijke discussie de afgelopen maanden domineerden en waarvoor met spanning naar het coalitieakkoord werd gekeken.
Toch laat de wereld van werk de coalitie niet onberoerd. Al in de tweede alinea onderstreept de coalitie haar ambitie, namelijk het ‘verbeteren van bestaanszekerheid via het aanpakken van onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt.’
SER-advies is leidend, uitwerking volgt nog
De coalitie spreekt over een aantal ‘grote hervormingen’ die nodig zijn om de onevenwichtigheden weg te nemen. Daarvoor hoefden de vier partijen niet met een lege bladzij te beginnen. Ze konden voortborduren op het in juni 2021 verschenen SER-advies voor de middellange termijn, dat weer een vervolg is op het rapport van de commissie-Borstlap van januari 2020. AWVN is blij dat de rapporten expliciet als leidraad zijn genomen voor het arbeidsmarktbeleid van de komende jaren. Daarmee bouwt de coalitie voort op het draagvlak dat er voor deze voorstellen is onder werkgevers- en werknemersorganisaties. Zo kan de coalitie een belangrijke stap zetten in de richting van de grotere arbeidsmarkthervormingen die volgens AWVN de komende jaren nodig zijn.
Net als de SER willen de vier partijen de verschillen tussen vaste en flexcontracten verkleinen, een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen invoeren en re-integratieverplichtingen bij ziekte voor werkgevers verlichten. Ook volgt de coalitie ongewijzigd het pensioenakkoord. Het akkoord bevat nog weinig uitwerking van deze onderwerpen. Die uitwerking is wel nodig om te kunnen overzien wat de gevolgen van de beoogde maatregelen voor werkgevers zijn. Wel is alvast 500 miljoen euro per jaar vrijgemaakt om de hervormingen in goede banen te leiden.
Concreet op minimumloon, deeltijd-WW en zelfstandigen
De coalitie is explicieter dan de SER over de hoogte waarmee het wettelijk minimumloon (WML) omhoog moet, namelijk stapsgewijs met 7,5%. Verder wordt het voorstel om tot een minimumuurloon op basis van de 36-urige werkweek te komen, omarmd. Dit zal het minimumloon met circa 1 euro per uur laten stijgen. AWVN bracht eerder in kaart wat een verhoging van het WML tot gevolgen kan hebben voor een aantal arbeidsintensieve sectoren. Dat de coalitie kiest voor een stapsgewijze verhoging is in het licht van deze gevolgen verstandig, wel is nog onduidelijk of en hoe de meest geraakte sectoren worden gecompenseerd.
De coalitie is het met de SER eens dat de interne wendbaarheid van organisaties omhoog moet en wil daarvoor het idee van de deeltijd-WW uitwerken, samen met sociale partners. De afwijking zit in de woorden ‘budgettair neutraal’. AWVN vindt het belangrijk dat de balans tussen vast en flex wordt hersteld. Op welke wijze de deeltijd-WW daarin een rol kan spelen, verkent AWVN graag met de nieuwe minister van SZW.
Hoewel de coalitie grotendeels meegaat in de SER-plannen voor zzp’ers, is het opvallend dat de coalitie niet verder ingaat op het voorstel van de SER om onder een tarief van 30 tot 35 euro per uur uit te gaan van een arbeidsovereenkomst.
Tot slot zijn er onderwerpen uit het SER-advies die in het coalitieakkoord ontbreken, zoals het voorstel om verschillende vormen van verlof om te vormen tot één regeling voor maatschappelijk verlof.
Meer nodig om mismatches op de arbeidsmarkt te voorkomen en bestrijden
Aan het begin van het arbeidsmarkthoofdstuk noemt de coalitie digitalisering, robotisering en globalisering, en de invloed daarvan op de aard van werk. Werkgevers merken dat deze trends er nu toe leiden dat andere eisen aan werk en werkenden worden gesteld, en dat zal in de toekomst steeds vaker voorkomen. Tel daar de structureel krappe arbeidsmarkt bij op, en duidelijk wordt dat Nederland een grote opgave heeft om mismatches te voorkomen en op te lossen.
AWVN vindt het belangrijk om de beroepsbevolking voor te bereiden op deze transities. Daarmee hangen onderwerpen samen als een leven lang ontwikkelen, van-werk-naar-werk en sociale innovatie, maar bijvoorbeeld ook het inclusiever maken van de arbeidsmarkt. Doelen stelt de coalitie wel, bijvoorbeeld om tot een betere infrastructuur te komen voor van-werk-naar-werk en permanente scholing te bevorderen – nu komt het vooral aan op concrete maatregelen en de uitvoering daarvan.
Een uitzondering hierop is de werk-privébalans. De coalitie wil het aantrekkelijker maken voor ouders om werk en zorg te combineren. Zo wordt de vergoeding voor kinderopvang voor werkende ouders in stappen verhoogd naar 95% en wordt het betaalde ouderschapsverlof uitgebreid naar 70%. De coalitie maakt deze stap ook om te zorgen dat meer mensen meer uren gaan werken. Dit is één van de oplossingen om beter bestand te zijn tegen een verkrappende arbeidsmarkt.
Hieronder beknopte toelichtingen op voor werkgevers relevante onderwerpen: wat meldt het coalitieakkoord erover, en wat voor veranderingen gaat dit met zich meebrengen?
Arbeidscontracten
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o De coalitie heeft als doel om de verschillen tussen vaste en flexibele arbeidsrelaties te verkleinen. In lijn met het SER MLT-advies worden oproep-, uitzend- en tijdelijke arbeidscontracten beter gereguleerd. Wel is het nog wachten op de verdere uitwerking om te weten dat dit gaat betekenen voor werkgevers.
o Ook in lijn met het SER MLT-advies zal er budgettair neutrale deeltijd-WW worden uitgewerkt in overleg met sociale partners.
Jan Mathies/Marco Veenstra
Wat gaat dit veranderen?
o In het SER-advies komt bij tijdelijke contracten de onderbrekingstermijn die de keten kan doorbreken te vervallen, worden oproepcontracten afgeschaft (behalve voor scholieren en studenten) en vervangen door basiscontracten met ten minste een kwartaalurennorm, en worden voorstellen gedaan om het uitzendregime aan te scherpen en de positie van uitzendwerknemers te verbeteren.
Minimumloon
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o Op het gebied van minimumloon ziet AWVN dat de coalitie meerdere wijzigingen gaat doorvoeren.
o De coalitie zal het wettelijk minimumloon (WML) in stappen verhogen met 7,5%.
o Het WML zal worden gebaseerd op basis van de 36-urige werkweek en zal eens in de vier jaar worden herijkt.
o De koppeling met de uitkeringen (m.u.v. AOW) blijft behouden.
Armand Lahaije/Jan de Graaf
Wat gaat dit veranderen?
o De verhoging van het WML met 7,5% o.b.v. 36 uur betekent een verhoging van ongeveer €0,80 per uur.
AWVN vindt het positief dat de coalitie het SER-advies overneemt door het WML concreet te verhogen en de koppeling met de uitkeringen te behouden. Het is nog onduidelijk of sectoren die hierdoor hard worden geraakt worden gecompenseerd, zo ja, hoe.
Ook wijst AWVN erop dat het verhogen van het WML geen wondermiddel is tegen werkende armoede. Daar zijn ook andere maatregelen voor nodig, zoals het lonender maken van werken en meer uren werken aantrekkelijker maken.
Reiskostenvergoeding
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o De coalitie geeft aan dat de onbelaste reiskostenvergoeding wordt verhoogd om reizen naar werk betaalbaar te houden.
Armand Lahaije/Jan de Graaf
Wat gaat dit veranderen?
o Op dit moment is de onbelaste reiskostenvergoeding €0,19 per km. Het is nog onduidelijk wat de verhoging precies gaat inhouden.
Zelfstandigen
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o Echte zelfstandigen worden ondersteund en ondernemerschap gestimuleerd. De coalitie kondigt betere publiekrechtelijke handhaving aan in geval van vermoeden van werknemerschap.
o Om zelfstandigen helderheid te geven over de aard van de arbeidsrelatie geeft de coalitie aan dat de webmodule verder zal worden ontwikkeld. Dit moet bijdragen aan het vooraf verkrijgen van zekerheid voor zzp-ers over de aard van de arbeidsrelatie.
o De coalitie kondigt aan dat er een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle zelfstandigen komt.
o De zelfstandigenaftrek wordt vanaf 2023 met stappen van €650 teruggebracht tot €1200 in 2030. De coalitie geeft aan dat zelfstandigen worden gecompenseerd via de verhoging van de arbeidskorting.
Monica Wirtz
Wat gaat dit veranderen?
o Hoewel niet nader gespecificeerd, zou de coalitie kunnen doelen op het weer handhaven of anders handhaven van de Wet DBA door de Belastingdienst, tenzij er op andere publiekrechtelijke handhaving gedoeld wordt. Een beroep doen op een vermoeden van werknemerschap is normaal gesproken een privaatrechtelijke aangelegenheid, waarbij de werknemer (of eventueel de vakbond) een beroep doet op de civiele rechter.
o AWVN vindt het positief dat zelfstandigen beter worden beschermd door het invoeren van een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle zelfstandigen. Het lijkt er op dat daarmee het advies over de arbeidsongeschiktheidsverzekering van de Stichting van de Arbeid van maart 2020 wordt overgenomen, maar dat is nog niet zeker.
Instroom, doorstroom en inclusie
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o AWVN ziet dat de coalitie meerdere plannen heeft om meer mensen aan (ander) werk te helpen.
o Om meer mensen aan werk te helpen zal er worden samengewerkt met sociale partners, gemeenten en het UWV.
o Er is specifieke aandacht voor mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt.
o Het aantal beschutte werkplekken zal worden uitgebreid.
o Werk-naar-werk en uitkering-naar-werk zal worden gestimuleerd. Het advies vanuit het SER MLT-advies over de beëindiging van de arbeidsovereenkomst via een werk-naar-werk route zal verder worden uitgewerkt.
o Voor de doelgroep van de banenafspraak is het plan om de bijverdiengrenzen in de Participatiewet te verruimen. Samen met gemeenten worden mensen die langdurig in de bijstand zitten actief benaderd en worden ondersteund en gestimuleerd naar werk. Daarbij zal er een actieve rol van de uitkeringsgerechtigde worden gevraagd.
Steven Hubeek
Wat gaat dit veranderen?
o AWVN merkt op dat de coalitie inzet op het verminderen van de mismatch op de arbeidsmarkt en meer mensen kansen bieden op passend en duurzaam werk. Dit is een belangrijke stap om tot een meer inclusieve arbeidsmarkt te komen en om de huidige krapte het hoofd te bieden.
o AWVN vindt het van belang dat in de nadere uitwerking de vraag van werkgevers meer sturend gaat zijn in werk-naar-werk als ook in werkloos-naar-werk. Voor de inclusieve arbeidsmarkt biedt dit coalitieakkoord een goede basis om tot betere uitvoering en verbreding van de banenafspraak te komen zodat meer mensen op basis van motivatie, competenties en ervaring bij werkgevers onder andere in de krapteberoepen aan het werk kunnen. Echter, blijven concrete afspraken over het creëren van een inclusieve arbeidsmarkt en welke instrumenten worden ingezet uit.
Leven lang ontwikkelen
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o AWVN ziet dat de coalitie permanente scholing wil bevorderen via leerrechten.
Margreet Xavier
Wat gaat dit veranderen?
o AWVN vindt het jammer dat leven lang ontwikkelen onderbelicht is in het coalitieakkoord. Nederland staat aan de vooravond van grote transities en daarom is het belangrijk dat werkenden zich blijven ontwikkelen om deze transities bij te kunnen houden.
o Het plan om permanente scholing te bevorderen via leerrechten verdient nadere uitwerking, zeker omdat eerdere plannen voor leerrechten niet van de grond zijn gekomen.
Daarnaast ziet AWVN dat er op dit moment al ongeveer 1 miljard in sociale fondsen zit voor de ontwikkeling van werknemers, waar te weinig gebruik van wordt gemaakt.
Belastingstelsel
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o De coalitie heeft het doel om het belastingstelstel te vereenvoudigen. Dit willen zij onder andere doen door middel van het afschaffen van de toeslagen.
o Verder willen de coalitiepartijen een lastenverlichting doorvoeren voor lage- en middeninkomens, werkenden en gezinnen. Hiermee is in totaal €3 miljard gemoeid.
o De middelingsregeling in de inkomstenbelasting wordt afgeschaft per 2023.
Armand Lahaije/Jan de Graaf
Wat gaat dit veranderen?
o AWVN hoopt dat de hervorming van het toeslagenstelsel het beter mogelijk maakt om meer werken meer te laten lonen. Op dit moment is het verlies van toeslagen bij meer uren werken een te groot obstakel voor veel (deeltijd)werkenden. Daarom is AWVN blij dat de coalitie zich inzet om meer werken daadwerkelijk meer te laten lonen.
o Werknemers die met de RVU-regeling drie jaar voor AOW de dienst verlaten en een eenmalige RVU-uitkering ontvangen van de werkgever, worden belast tegen het zogenaamde bijzondere tarief. Dat is het hoogste marginale belastingtarief van het voorgaande kalenderjaar. Omdat dan mogelijk teveel belasting wordt gegeven, bestaat in de inkomstenbelasting de mogelijkheid het belastbaar inkomen over drie aaneengesloten kalenderjaren te middelen. Dat kan leiden tot een teruggave van belasting. Als de middelingsregeling wordt afgeschaft, dan leidt dat potentieel tot verhoging van de belastingdruk.
Werk-privé
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o Op het gebied van werk-privé ziet AWVN dat de coalitie op meerdere punten plannen heeft met als doel het aantrekkelijker maken voor ouders om werk en zorg te combineren en de positie van vrouwen te bevorderen.
o Op het gebied van kinderopvang is het plan om stapsgewijs de vergoeding van de kinderopvang te verhogen tot 95% voor werkende ouders.
o Het betaald ouderschapsverlof wordt uitgebreid naar 70%.
o Verder heeft de coalitie oog voor de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt. Arbeidsparticipatie en het meer uren/dagen werken in de week zal worden gestimuleerd. Het doel is om een evenredige vertegenwoordiging van vrouwen te hebben in leidinggevende posities. Verder zal zwangerschapsdiscrimintatie worden bestreden en wordt er beter gecontroleerd op loonverschillen.
o De coalitie gaat afspraken maken met het bedrijfsleven en overheden om het thuiswerken te stimuleren.
Mathijs Roodenburg
Wat gaat er veranderen?
o AWVN vindt het positief dat de coalitie veel aandacht schenkt aan de balans tussen werk en privé, met name gericht op de (her)verdeling van zorgtaken tussen werkende ouders. Ook het versterken van de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt is een belangrijke ambitie, alhoewel het nog onduidelijk is hoe de coalitie dat wil bereiken.
o AWVN verwacht dat het grotendeels gratis maken van de kinderopvang bijdraagt aan de arbeidsparticipatie van ouders.
o Per 2 augustus 2022 is het ouderschapsverlof voor 9 weken doorbetaald voor 70% van het loon via het UWV. Het is onduidelijk of de coalitie in hun akkoord doelt op deze bestaande afspraak, of deze regeling verder wilt uitbreiden.
Pensioen
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o De coalitie zal het pensioenakkoord gaan uitvoeren met als doel een goed en fatsoenlijk pensioen voor alle generaties.
Eva Bakker
Wat gaat er veranderen?
o AWVN vindt het goed dat de coalitie nadrukkelijk aangeeft het pensioenakkoord te gaan uitvoeren.
Arbeidsmigratie
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o In het coalitieakkoord staat de Europese Unie nadrukkelijk op de agenda.
o AWVN ziet dat de coalitie als doel heeft om meer grip te krijgen en structuur aan te brengen op het gebied van arbeidsmigratie. Dit willen zij doen door beter te kunnen voorspellen wat de verwachte migratiestromen zullen zijn. Arbeids- en kennismigranten van buiten de EU zijn hard nodig voor verschillende bedrijven en sectoren.
o Om misstanden bij arbeidsmigratie tegen te gaan worden de aanbevelingen uit het rapport van Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten (Commissie Roemer) uitgevoerd. Dit om uitbuiting van werknemers tegen te gaan, slechte huisvesting aan te pakken, en oneerlijke concurrentie en verdringing op de arbeidsmarkt te voorkomen.
Ruud Blaakman
Wat gaat er veranderen?
o AWVN onderschrijft het belang van naar buiten kijken en het toekennen van een belangrijke rol aan de EU.
o Dat zal het nodige vragen van de Tweede Kamer, omdat uit het verleden blijkt dat Kamerleden nog niet altijd voldoende op de hoogte zijn welke vormen van migratie de EU met zich meebrengt. In een recente Kamerbrief moest het ministerie van SZW uitleggen hoe de regulering van arbeidsmigratie en meer specifiek de detachering van derdelanders momenteel werkt.
In het kort:
– het lidmaatschap van Nederland bij de EU niet alleen vrij verkeer van personen en werknemers meebrengt, maar ook het vrij verkeer van diensten
– dit vrije dienstenverkeer maakt het mogelijk ook derdelanders, niet EU-burgers, aan te trekken voor de tekorten op de arbeidsmarkt, mits deze derdelanders legaal verblijven en werken in een andere lidstaat.
Gezondheidszorg
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o De hoogte van het verplicht eigen risico blijft 385 euro tot en met 2025. Er komt een nieuw systeem van eigen betalingen voor het eigen risico per verrichting.
o Voor het Preventieakkoord wordt tot en met 2025 jaarlijks 60 miljoen euro gereserveerd.
Jan Mathies
Wat gaat er veranderen?
o AWVN merkt op dat ondanks een groot aantal aangekondigde maatregelen de zorgkosten de komende jaren blijven stijgen. Dit is geen goed nieuws voor werkgevers en werknemers die het grootste deel van deze lasten dragen via de inkomensafhankelijke (werkgevers) en de nominale ZVW-premie (werknemers).
Sociale zekerheid
Wat staat er in het coalitieakkoord?
o De coalitie heeft als plan om de loondoorbetaling bij ziekte te verbeteren door de re-integratie in het tweede jaar in principe te richten op het tweede spoor. Dit is in lijn met het SER MLT-advies. Hierbij zal de instroom in de WIA zoveel mogelijk worden beperkt.
o Verder trekt de coalitie €300 miljoen per jaar uit voor lastenverlichting voor het MKB via de loondoorbetaling bij ziekte.
o De coalitie treft maatregelen om de arbeidsparticipatie en positie van arbeidsongeschikten te verbeteren. Daarnaast zullen zij in overleg met sociale partners onderzoeken hoe ‘hardheden’ in de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) hervormd kunnen worden met oog voor uitvoerbaarheid, betaalbaarheid en uitlegbaarheid.
Jan Mathies
Wat gaat er veranderen?
o AWVN hoopt dat in het kader van loondoorbetaling bij ziekte ook wordt gekeken naar de aanbevelingen die de Stichting van de Arbeid hierover vorig jaar heeft gedaan.
o Verder vindt AWVN het van belang dat men de centrale doelstellingen van de WIA – met name het bevorderen van arbeidsparticipatie en het benutten van mogelijkheden die er nog wel zijn. in het oog blijft houden.