OCTAS heeft op 29 februari 2024 advies uitgebracht over hoe het stelsel van arbeidsongeschiktheid beter kan functioneren.
Het huidige stelsel voor ziekte en arbeidsongeschiktheid is in de loop der jaren flink complex(er) geworden. De prikkels om werknemers te activeren tot werkhervatting werken daardoor niet goed. Bovendien bevat het stelsel inmiddels onvoorziene hardheden en biedt het niet altijd voldoende inkomensbescherming. Ook de uitvoering heeft moeite met het huidige stelsel. Dit leidt onder andere tot grote achterstanden bij medische beoordelingen en herbeoordelingen.
Bekijk ook de uitgebreide samenvatting van de verschillende scenario’s uit het OCTAS-rapport.
Wat is OCTAS?
Op 25 november 2022 heeft de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) ingesteld om advies te geven over een toekomstbestendig arbeidsongeschiktheidsstelsel.
OCTAS heeft nu advies uitgebracht over hoe het stelsel van arbeidsongeschiktheid beter kan functioneren. De commissie heeft het kabinet van advies voorzien over een stelsel voor ziekte en arbeidsongeschiktheid dat ‘betaalbaar, uitvoerbaar en uitlegbaar’ is.
De commissie had al eerder in een tussenrapportage aangegeven dat het huidige stelsel te complex is geworden en een aantal hardheden kent. Dit heeft niet alleen nadelige gevolgen voor werknemers en werkgevers maar ook voor de uitvoering. Dat is het meest duidelijk zichtbaar bij de opgelopen achterstanden bij medische beoordelingen.
Op naar een beter stelsel: drie scenario’s
De commissie heeft drie scenario’s uitgewerkt om het stelsel te verbeteren:
• huidig stelsel beter
• werk staat voorop
• basis voor werkenden.
Elke variant legt een eigen accent op de aanpak van de eerder gesignaleerde knelpunten.
Preventie van arbeidsongeschiktheid
Allereerst komt OCTAS met een aantal observaties. OCTAS ziet preventie als eerste pijler van het arbeidsongeschiktheidsstelsel. Een gezonde werkomgeving draagt bij aan een laag ziekteverzuim én versnelt de re-integratie als die na ziekte mogelijk is. Zowel werknemers als werkgevers zijn verantwoordelijk voor die gezonde werkomgeving. Preventie moet daarom volgens OCTAS op alle terreinen meer aandacht krijgen dan tot nu toe gebeurt.
Inkomensondersteuning en re-integratie
Naast preventie zijn inkomensondersteuning en re-integratie in de scenario’s voor OCTAS de belangrijkste doelen van een arbeidsongeschiktheidsstelsel. OCTAS wil veel meer nadruk leggen op re-integratie naar werk.
Duur van de scenario’s
Opvallend is dat de scenario’s zich met name richten op de periode na twee jaar arbeidsongeschiktheid. OCTAS erkent dat werkgevers het doorbetalen van twee jaar loon als erg lang en kostbaar ervaren. Maar werkgevers hebben er veel baat bij als de re-integratie succesvol is. Dit heeft in het verleden de instroom in de WIA aantoonbaar beperkt.
OCTAS wijst er op dat het CPB verwacht dat het verkorten van de periode van loondoorbetaling niet leidt tot lastenverlichting voor werkgevers. Zieke werknemers zullen dan vaker in de WIA komen. Ook zullen mensen minder vaak re-integreren. Dat leidt uiteindelijk tot verlies van werkgelegenheid en hogere premies voor de WIA. Daarom gaat OCTAS in haar plannen uit van het handhaven van de loondoorbetaling bij ziekte tijdens de eerste twee jaar.
Wederzijds vertrouwen werknemer en overheid
Bij de uitwerking van de scenario’s gaat OCTAS uit van een wederzijds vertrouwen tussen werknemer en overheid als basis. Werknemers moeten er op vertrouwen dat een werkhervatting geen nadelige gevolgen heeft voor hun inkomen of recht op uitkering. OCTAS pleit daarom voor een online en offline rekentool die mensen helpt om de gevolgen van veranderingen in inkomen uit werk en uit verschillende uitkeringen en/of toeslagen, voor het totale inkomen inzichtelijk te maken.
Werkgevers cruciaal voor re-integratie
Werkgevers zijn volgens OCTAS cruciaal voor de re-integratie van werknemers. Maar werkgevers lopen volgens OCTAS nu nog te veel aan tegen ingewikkelde regels. Ze vinden het daarom lastig om een goede inschatting van de risico’s en kosten te maken. De beeldvorming moet daarom anders vindt OCTAS, bijvoorbeeld door betere voorlichting. Ook pleit OCTAS voor een uitbreiding van instrumenten die werkgevers ondersteunen bij het in dienst nemen en houden van werknemers met een arbeidsbeperking, zoals subsidie voor begeleidingskosten.
Kosteneffecten
Omdat de scenario’s van OCTAS nog nader uitgewerkt moeten worden, is het niet mogelijk om de kosteneffecten nauwkeurig in te schatten. Maar het lijkt er op dat de scenario’s allemaal tot een stijging van de arbeidsongeschiktheidslasten leiden en daarmee tot extra kosten voor werkgevers.
Nadere uitwerking
OCTAS geeft aan dat het belangrijk is dat de verdere uitwerking van de drie scenario’s in samenspraak gebeurt met ervaringsdeskundigen, professionals, uitvoeringsorganisaties en werkgevers. OCTAS adviseert om de uitgewerkte voorstellen eerst te testen en te evalueren via pilots en experimenten. Zodat duidelijk is of ze in de praktijk werken zoals ze bedoeld zijn.
AWVN: veel goeds, maar ruimte voor verbeteringen
AWVN onderschrijft dat er maatregelen nodig zijn om het stelsel van arbeidsongeschiktheidsstelsel beter te laten werken. De achterstanden bij de (her)keuringen voor de WIA zijn zowel voor werknemers als voor werkgevers onacceptabel. Het is goed dat hier in alle drie de scenario’s aandacht aan wordt besteed.
In het rapport wordt uitgebreid stilgestaan bij uitkeringen en inkomenszekerheid. Dit is begrijpelijk: werknemers zijn gebaat bij meer inkomenszekerheid. Maar het stelsel moet ook in de toekomst voor werknemers voldoende prikkels bevatten tot hervatting, zonder dat dit omslaat in hardheden. Bovendien is het belangrijk om meer te investeren in preventie en duurzame inzetbaarheid. Positief is dat OCTAS nu meer oog heeft voor de belangen van werkgevers bij re-integratie.
Het ontwikkelen van nieuwe instrumenten, zoals subsidie voor begeleiding, kan werkgevers ondersteunen bij het in dienst nemen van werknemers met een arbeidsbeperking. Ook het geopperde idee om de werkgever direct te ontzorgen als herplaatsing intern niet meer mogelijk is, klinkt interessant om verder uit te werken. Zorgelijk is dat alle drie de scenario’s leiden tot een forse lastenverzwaring voor werkgevers. Daar moet in de nadere uitwerking een mitigerende oplossing voor worden gevonden.
