De wereld van werk verandert continu. De arbeidsmarkt moet daarom flexibel omgaan met veranderingen die het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) met zich meebrengt. Dit zegt Anna Salomons, hoogleraar werk en ongelijkheid aan de Utrecht School of Economics. Voorafgaand het AWVN-jaarcongres ‘Bits, Bots & Banen’ gaat ze met ons in gesprek over de rol van techniek op de werkvloer en hoe HR-managers medewerkers daarbij kunnen betrekken.
Generatieve AI is mogelijk de volgende ‘technologische revolutie’. Toch hoeven we volgens Salomons niet bang te zijn dat techniek overal het werk overneemt. AI is immers vaak geen directe vervanging van een arbeidskracht, maar bovenal een hulpmiddel dat door mensen gebruikt kan worden om sneller en beter (herhalende) taken uit te voeren. “Werk zal dus niet verdwijnen, maar door de introductie van AI gaan we het wel anders vormgeven”, vertelt ze via een Teams-verbinding vanuit haar werkkamer.
Opkomst van nieuwe technologieën
Salomons ziet overeenkomsten tussen de opkomst van AI en de invoering van de computer op de werkplek, eind vorige eeuw. Destijds werd er veel geautomatiseerd en werkprocessen werden daardoor naar verloop van tijd anders ingericht. Sinds AI op de arbeidsmarkt wordt toegepast, ziet ze deels hetzelfde gebeuren. “Toepassingen van generatieve AI zoals ChatGPT zijn relatief nieuw, maar de toepassing van digitale technologie als hulpmiddel voor werkenden is dat niet”, vertelt ze. “Denk bijvoorbeeld aan een taxichauffeur. Waar hij of zij eerder een hele stadsplattegrond uit het hoofd moest kennen, kan de navigatie tegenwoordig door Google Maps worden gedaan. Door deze ontwikkeling kunnen meer mensen het werk van de taxichauffeur makkelijker uitvoeren.”
Aan de slag met AI binnen uw organisatie?
Het is tijd voor HR om de regie te pakken bij AI-projecten binnen de organisatie. Weten waar u kunt beginnen? Bekijk de tips in de AI-starterkit van AWVN.
Ga naar de AI-starterkit
AI raakt vooral theoretisch geschoolden
In vergelijking met andere (oudere) digitale technologieën brengt AI ook weer vernieuwingen mee. Volgens Salomons heeft dat te maken met het zelf creërende vermogen van generatieve AI. “Oudere digitale techniek is veel meer gebaseerd op het werken met regels”, legt ze uit. “Je geeft de computer drie specifieke stappen om uit te voeren en de computer voert de opdracht uit volgens de ingestelde regel.”
Deze werkwijze heeft eerder veel effect gehad op werk in de productie. Je kunt een machine immers instellen om een bepaalde opdracht blijvend uit te voeren. Daarmee is het ideaal voor bijvoorbeeld fabriekswerk. “Generatieve AI raakt daarentegen vooral het werk van theoretisch geschoolde mensen. Deze AI-vorm kan zelf creëren omdat het niet op basis van vaste regels werkt. Dat zien we bijvoorbeeld terug bij (speech)schrijvers en vertalers. Er zijn AI-tools die het werk (deels) over kunnen nemen.”
Werk is altijd aan verandering onderhevig
Kunnen mensen met een creatief beroep dan maar beter de koffers pakken? Salomons denkt van niet. “AI kan waarschijnlijk lang niet alle taken van een beroep overnemen, menselijke expertise blijft daarom belangrijk. Uit een recent groot onderzoek in Denemarken blijkt dat veel theoretisch geschoolde werkenden al gebruik maken van generatieve AI zoals ChatGPT. Dat gaat dan over beroepen zoals software ontwikkelaars, marketing specialisten, journalisten, IT-ondersteuners, HR-professionals, en docenten. Ook weten we dat nieuwe technologie op termijn tot nieuwe soorten taken voor werkenden leidt en daarbij ook nieuwe banen creëert.”
Ook deze ontwikkeling is niet nieuw. “De arbeidsmarkt is continu aan verandering onderhevig”, vertelt Salomons. “Ik heb daar samen met coauteurs recent nog onderzoek naar gedaan in de Verenigde Staten. Daaruit bleek dat ruim 60 procent van de huidige werkgelegenheid bestaat uit soorten banen die in 1940 nog niet bestonden. Als we over 100 jaar terugkijken naar nu zal dat ongetwijfeld ook het geval zijn. De wereld verandert en de arbeidsmarkt ook.”
Neem de tijd voor het gebruik van AI en bereid de organisatie voor
Door (generatieve) AI gaat de inhoud van veel banen veranderen. En voor de werkzaamheden die worden overgenomen door AI komen vaak weer nieuwe taken (en banen). Organisaties moeten zich daarop voorbereiden. “Als je AI stapsgewijs toepast binnen de organisatie, kunnen werkprocessen- en taken geleidelijk worden aangepast. Werknemers kunnen dan goed worden meegenomen en krijgen de tijd om te wennen aan de nieuwe situatie. Dat doet veel minder pijn dan een snelle grootschalige toepassing, waarbij direct alles anders moet.”
Werkgevers die graag met (generatieve) AI aan de slag willen doen er goed aan om eerst te onderzoeken wat ze met het gebruik van AI willen bereiken. “Benader AI als hulpmiddel en kijk binnen het bestaande werk wat AI over kan nemen en wat mensen zelf kunnen blijven doen. Ga daar vervolgens ook over in gesprek met je medewerkers. Zij zien vaak het beste wat efficiënter kan en hoe techniek echt een aanwinst kan zijn op de werkvloer. Geef het daarnaast tijd. Per bedrijf is de invoering van nieuwe technologie altijd maatwerk. In het Deens onderzoek geven werknemers aan dat ze training nodig hebben om AI goed te kunnen toepassen, en ook dat ze te maken hebben met beperkingen die hun werkgevers opleggen in het gebruik van AI.”
Gebruik AI op een juiste manier
Door repeterende taken aan een machine of een computer over te laten, kunnen werknemers hun tijd productiever benutten. Voor de toekomst biedt dat kansen voor sectoren met een grote arbeidskrapte, zoals de zorg en onderwijs. Om de inzet van AI daar tot een succes te maken, zijn er goede algoritmes én opdrachten nodig.
Hoe kom je erachter of het algoritme doet wat je wilt? “Dat is nu nog moeilijk te ontdekken. Het benchmarken van algoritmes komt nu eigenlijk pas op”, legt Salomons uit. “Voor de toekomst zou het fijn zijn als er extra achtervang is en er een soort keurmerk op AI-algoritmes komt. Zodat je als bedrijf of organisatie ook zeker weet dat wat je gebruikt goed is. Daar ligt ook een voortrekkersrol voor de overheid.”
Voor nu moeten werkgevers zelf nog controleren of beschikbare data en AI goed worden ingezet. Het kan namelijk best snel mis gaan. Een goed voorbeeld hiervan binnen HR is de screening van kandidaten voor een sollicitatie. Recruiters mogen daarbij – mits ze zelf meekijken naar de keuzes die AI maakt- een technologische toepassing gebruiken die ze helpt bij het selecteren. “Het gebeurt vaak dat AI op basis van de ingevoerde data een kandidaat selecteert die qua profiel lijkt op de mensen die al bij het bedrijf werken. Daarmee werkt het onbewust discriminatie in de hand. Wees daarop waakzaam en denk altijd goed na over het gewenste resultaat als je AI een opdracht geeft. In plaats van te zoeken naar ‘het soort mens’ dat al binnen de organisatie aanwezig is, kun je AI ook de opdracht geven om juist de profielen te selecteren die nog ontbreken binnen de organisatie.”
HR aan zet: Start een pilot en blijf monitoren
Een pilot is een goede manier om binnen de organisatie alvast te oefenen met het juist inzetten van AI. “Experimenteer wat wel en niet werkt. Laat bijvoorbeeld een deel van de medewerkers AI gebruiken voor een bepaalde taak en een ander deel niet. Blijf continu monitoren en leg de resultaten naast elkaar. Je kunt dan gericht onderzoeken of de inzet van AI echt resultaat oplevert. Is dat niet het geval? Dan moet je de vraag stellen of AI wel juist wordt ingezet, en of medewerkers wel goed kunnen omgaan met deze nieuwe technologie. Pas het proces waar nodig aan.”
Kijk daarnaast ook wie er met AI aan de slag gaan, maar ook vooral naar wie er achterblijven.
“Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mannen AI veel vaker toepassen in hun werk dan vrouwen, zelfs als ze in dezelfde beroepen werken. Hoe komt dat? Ga dat na. Zorg als organisatie dat iedereen blijft aangehaakt en niemand achterblijft bij het gebruik van AI.”
