In de eerste helft van het cao-jaar 2023 staan de onderhandelingen meer op scherp dan normaal. De krappe arbeidsmarkt, hoge inflatie en maatschappelijke onrust zorgen voor een opwaartse druk op het cao-proces. AWVN merkt op dat in de eerste helft van het nieuwe cao-jaar het onderhandelingsproces en de arbeidsverhoudingen aan het verharden zijn. Zo wordt sneller overgegaan tot eindboden en ultimatums en komen principeakkoorden nog maar mondjesmaat tot stand. Ook lijken vakorganisaties sneller de druk op de onderhandelingen te verhogen met acties en stakingen, of de dreiging daarmee.
Deze druk resulteert dit cao-jaar in een sterk oplopende trend in loonafspraken. Vakorganisaties zetten met een looneis van 14,3% stevig in op het laten meestijgen van de lonen met de inflatie. Dit om de koopkracht van werknemers in stand te houden, ondanks dat de inflatie inmiddels lager ligt. Eén op de drie nieuwe cao’s bevat een gedifferentieerde loonafspraak, door middel van centen in plaats van procenten, bodembedragen of schaal-specifieke verhogingen. De extra verhoging van het wettelijk minimumloon zorgt ook voor een opwaartse druk op lonen in bepaalde sectoren, zowel binnen als buiten cao-loonafspraken. Daarnaast worden cao’s die afgesloten zijn voordat de inflatie fors opliep tussentijds gewijzigd om het koopkrachtverlies van medewerkers te beperken. Ook zien we vaker en hogere eenmalige uitkeringen in de cao-akkoorden terugkomen dan eerdere jaren.
Tegelijkertijd hebben veel werkgevers nog steeds te maken met onzekere vooruitzichten, wat leidt tot een neerwaartse druk. De (grondstof)prijzen dalen langzaam, maar blijven hoog. Ook is de economische context onzekerder geworden en zijn consumenten voorzichtiger geworden met uitgaven, wat blijkt uit de economische krimp in het eerste kwartaal van dit jaar. Om de hoge inflatie te temmen verhoogt de ECB stevig de rente, maar dit kan de investeringsmogelijkheden van bedrijven beperken. Deze onzekere context leidt ertoe dat cao’s voor een kortere looptijd dan gebruikelijk worden afgesproken.
Sterke focus op loonafspraken
De huidige sterke focus op loonafspraken lijkt ertoe te leiden dat cao-partijen andere prangende onderwerpen over het hoofd dreigen te zien. Zo hebben we te maken met een krappe arbeidsmarkt die voorlopig, gezien de krimp van de beroepsbevolking, krap zal blijven. Ook kampen we met een bovengemiddeld ziekteverzuim en bevinden we ons te midden van diverse transities. Dit vraagt om afspraken die tijd en ruimte bieden voor leren en ontwikkelen, zodat medewerkers duurzaam kunnen worden ingezet. En om maatregelen die gezond en vitaal werken tot (zelfs na) de pensioengerechtigde leeftijd bevorderen. Maar ook om afspraken gericht op maatschappelijk ondernemen en groene arbeidsvoorwaarden. In diverse cao-akkoorden worden hier wel afspraken over gemaakt, maar vergeleken met eerdere jaren is de cao-agenda aanzienlijk versmald.
Ondanks de grote verschillen tussen cao-partijen zijn er dit jaar al veel cao’s afgesloten. Maar de sterk oplopende trend in en nauwe focus op loonafspraken baart wel zorgen. De bedrijfsspecifieke situatie lijkt een te kleine rol te spelen tijdens onderhandelingen. President van De Nederlandsche Bank Klaas Knot waarschuwde onlangs dat de snelle stijging in loonafspraken de kans op een loon-prijsspiraal vergroot. Het is dus zoeken naar de balans voor de rest van het cao-jaar. Het is aan cao-partijen om te bepalen wat verantwoordelijk is gelet op de (bedrijfs)economische context en de wensen van werknemers.
Lees de volledige versie van de tussenevaluatie cao-jaar 2023
