De tussenevaluatie van het lopende cao-seizoen: traditiegetrouw presenteert AWVN deze begin juli. Dus ook dit jaar, hoewel in 2020 in arbeidsvoorwaardenland alles anders is dan anders – uiteraard als gevolg van de coronacrisis. De tussenbalans is dit keer relatief snel opgemaakt. Half maart sloeg het coronavirus toe, en werden vrijwel alle onderhandelingen voor onbepaalde tijd opgeschort. Tot 1 juli kwamen er vervolgens nog slechts 16 akkoorden tot stand.
Kijk voor de meest actuele cao-informatie op de speciale AWVN-website cao-kijker.
In het cao-jaar 2020 expireren 395 cao’s voor 2,4 miljoen werknemers. Er is nog wat achterstallig onderhoud: ruim 50 2019-cao’s (circa 75.000 werknemers) zijn nog niet afgesloten. Het aantal 2020-cao’s kan daarom nog verder oplopen. Inmiddels hebben cao-partijen – vooral dus in het precoronatijdperk en enkele maanden daarvoor, najaar 2019 – voor 107 (1,1 miljoen werknemers) van deze 395 cao’s een nieuw akkoord bereikt. Dit komt neer op 27% van alle in 2020 expirerende cao’s. En dat is duidelijk minder dan het gemiddelde van voorgaande jaren halverwege het seizoen (41%).
Wat de effecten van de coronacrisis op de loonontwikkeling en de inhoudelijke arbeidsvoorwaardelijke afspraken zijn, kunt u in het onderstaande lezen, maar laten zich wellicht raden: op loongebied een neerwaartse ontwikkeling, het aantal inhoudelijke afspraken heeft ondermaatse vormen aangenomen. De voorbeelden in deze tussenevaluatie van 2020-cao’s die voor de coronacrisis zijn afgesloten en van 2020-cao’s die tijdens de lock-downperiode tot stand zijn gekomen, spreken in dat opzicht boekdelen.
AWVN, VNO-NCW, MKB-Nederland (juni 2020): Herziene arbeidsvoorwaardennota 2020. Arbeidsvoorwaarden in coronacrisis. Andere tijden, andere oplossingen
FNV (juni 2020): Aangescherpte arbeidsvoorwaardennota 2020. Goed werk, eerlijk inkomen, zeker nu
De meeste cao-onderhandelingen die dit voorjaar zijn opgeschort, staan gepland voor na de zomervakantie. Maar de context is radicaal anders geworden in korte tijd. Daarom hebben zowel de werkgevers (AWVN, VNO-NCW en MKB-Nederland) als de grootste vakbond, FNV, eind juni een nieuwe versie van hun arbeidsvoorwaardennota gepresenteerd – een unicum!
De verschillen in opvattingen over hoe het arbeidsvoorwaardenoverleg dit jaar verder moet, zijn aanzienlijk. Maar laten we vooral de overeenkomsten benadrukken. Werkgevers en bonden delen de analyse: door de coronacrisis dreigen veel banen verloren te gaan. Werkgevers en bonden delen ook dezelfde oplossing. Volgens FNV draait het in 2020 om maatwerkafspraken, waarbij werkenden (zoveel mogelijk) een duidelijk perspectief hebben (lichtpuntje daarbij is dat de FNV de centrale minimumlooneis van 5% heeft losgelaten). Volgens AWVN gaat het ‘om het vinden van de balans tussen kostenbeheersing waar het moet en investeren in medewerkers waar het kan: dit vraagt om maatwerk’. Ook vinden beide partijen dat het beste antwoord op de coronacrisis is om samen aan de slag te gaan. Wat dat precies gaat opleveren, weten we over zes maanden. Mits natuurlijk het coronavirus de komende maanden niet opnieuw roet in het eten gooit…
Tussenevaluatie cao-seizoen 2020 | Het vooruitzicht: een feestjaar!
Pre-corona. Hoge verwachtingen. Forse loonstijgingen. Wel minder cao-akkoorden dan verwacht, en ook iets minder inhoudelijke afspraken – maar geen reden tot zorg.
Het zou een arbeidsvoorwaardelijk oogstjaar worden, 2020. Ik hoor en zie het mezelf zeggen in de blog die in de nog zo donkere dagen van januari werd opgenomen. Stijgende lonen, relatief beperkte inflatie – geen twijfel: de koopkracht zou flink omhoog gaan.
Die trend opwaarts in de loonontwikkeling tekende zich al af in de laatste maanden van 2019, toen de eerste cao’s voor 2020 tot stand kwamen. De 36 akkoorden die daarop betrekking hebben, kenden een gemiddelde loonstijging van 3,0 procent voor 2020. Die stijging van het initieel was sinds de crisis niet zo hoog, meldden we in het eerste cao-maandbericht van dit jaar. Die crisis waar we op doelden, was natuurlijk de kredietcrisis – op dat moment alweer dik tien jaar terug in de tijd. Het definitieve herstel daarvan leek op dat moment toch echt een feit te zijn. Dat er ondertussen alweer een nieuwe, zo mogelijk nog heftiger tijdbom tikte, realiseerde zich nog helemaal niemand.
Wel gingen de onderhandelingen dit jaar wat stroefjes van start, maar dat had nog niets van doen met het coronavirus. Het kwam vooral door het gat tussen het loonbod van werkgevers en de uniforme looneis van vakbond FNV (5 procent) waardoor overleg nogal eens stuk liep. Toch stabiliseerde de loonstijging het eerste kwartaal op hoog niveau: 2,99 procent erbij was het gemiddelde in januari en februari. En in de zeven cao’s die nog in de eerste twee weken van maart werden afgesloten, kroop de gemiddelde loonstijging weer net iets boven de 3 procent.
Toen sloeg halverwege maart het coronavirus toe. Tot medio april lagen de cao-onderhandelingen zelfs helemaal plat. Vier weken stilte op arbeidsvoorwaardelijk gebied: dat was nog niet eerder voorgekomen! In die periode daalde, langzaam maar heel zeker, het besef in dat de economische realiteit ongekend snel was omgeslagen – en dat het vervolg van de cao-onderhandelingen in 2020 weleens gedomineerd zouden kunnen worden door krimpscenario’s.
Tot zover de pecunia, het eerste kwartaal. Gelukkig is het arbeidsvoorwaardenoverleg ook bedoeld om over inhoudelijke zaken te overleggen anders dan (het verhogen van) het initiële loon. In hun gezamenlijke arbeidsvoorwaardennota 2020 die begin januari 2020 verscheen, ′Waardevol werkgeven′, onderscheidden AWVN, VNO-NCW en MKB-Nederland daarbinnen drie speerpunten:
• verhogen van de productiviteit
• investeren in medewerkers
• werk maken van maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Ook daarover weinig klachten de eerste drie maanden. In bijna een derde van de 2020-akkoorden was minimaal één afspraak gemaakt die het verhogen van de productiviteit als doel heeft.
In bijna driekwart van de 2020-akkoorden (74%) die in het pre-coronatijdperk tot stand kwamen, stond ten minste één afspraak over investeren in medewerkers. Tenslotte kwam in ruim een derde van de 2020-akkoorden (36%) ten minste één afspraak over maatschappelijk verantwoord ondernemen terecht. Voor voorbeelden, zie de kolom hiernaast.
Grijze vlakken in bovenstaande diagram hebben betrekking op 2019
Vooral maatschappelijk verantwoord(er) ondernemen scoorde in het eerste kwartaal hoge ogen: daar werden beduidend meer afspraken over gemaakt (36%) dan in voorgaande jaren (heel 2019: 30%). Dat gold ook voor het verhogen van de productiviteit (21% in heel 2019, 29% in het begin van 2020). De beperkte daling in afspraken over investeren in medewerkers (74%; 2019: 76%) deed geen alarmbellen afgaan.
Medio maart was nog slechts een vijfde deel van het totaal aantal expirerende cao’s vernieuwd. De statistieken de inhoudelijke afspraken zouden in de loop van het jaar vanzelf verder uitvlakken, zo was de – op dat ogenblik terechte – verwachting.
Tot productiviteitsverhogende maatregelen horen bijvoorbeeld afspraken over minder ontziemaatregelen, meer uren werken, efficiënter roosteren, het vergroten van het dagvenster en de invoering van een jaarurensystematiek.
Afspraken over investeren in medewerkers hebben betrekking op 1. inzetbaarheid (bijvoorbeeld: persoonlijk ontwikkelbudget, scholing, DI-scans), 2. vitaliteit van werknemers (verminderen werkdruk, maatregelen om de gezondheid te bevorderen), en 3. tijd – de werk-privébalans: bijvoorbeeld bovenwettelijke afspraken over vakantie en verlof, meer zeggenschap over werktijd of mantelzorg.
Afspraken over maatschappelijk ondernemen gaan over zaken zoals gelijke beloning, bestrijden van jeugdwerkloosheid, inclusief werkgeven, diversiteitbevordering en vrijwilligerswerk.
Enkele afspraken over loonstijgingen in 2020-cao’s
• Horeca Afgesloten 03/12/19 Looptijd 1-1-2020 tot 1-1-2021 Loonafspraken 3% per 1-1-2020 Loonstijging in 2020 3%
• ICK Afgesloten 20/01/2020 Looptijd 1-1-2020 tot 1-1-2021 Loonafspraken 2,75% per 1-1-2020 Loonstijging in 2020 2,75%
• Technische Groothandel Afgesloten 05/02/2020 Looptijd 1-1-2019 tot 1-10-2022 Loonafspraken 11% in 45 maanden: 3% per 1-4-20, 2% per 1-10-20, 1,5% per 1-4-21, 1,5% per 1-10-21, 3% per 1-1-22 Loonstijging in 2020 2,93%
• Kinderopvang Afgesloten 11/02/20 Looptijd 1-1-2020 tot 1-7-2021 Loonafspraken 5,5% in 18 maanden: 3% per 1-4-20, 0,5% per 1-1-21, SEJU van 2% Loonstijging in 2020 3,67%
• Postbezorgers Afgesloten 03/03/20 Looptijd 1-10-2019 tot 1-10-2021 Loonafspraken 6,5% in 24 maanden: 1,25% per 1-1-20, 1,25% per 1-5-20, 1% per 1-9-20, 1% per 1-1-21, 2% per 1-4-21 Loonstijging in 2020 3,25%
Precorona-cao Achmea
(looptijd nieuwe cao 1-12-2019 tot 1-12-2021)
De nieuwe cao van Achmea geeft nadere invulling aan de ‘Agenda voor de toekomst’ waarover in de vorige cao akkoord was bereikt, en dat als centrale thema’s ‘een leven lang werken, leren en zorgen’ en ‘inkomen nu en later’. Veel aandacht dus voor duurzame inzetbaarheid in de nieuwe cao:
• invoering verlofsparen Medewerkers kunnen per jaar maximaal tot 10% van de overeengekomen jaarlijkse arbeidsduur aan verlof kopen en sparen. Zij kunnen dat verlof inzetten om een periode vrij te nemen in het kader van zijn/haar inzetbaarheid, maar ook om bijvoorbeeld minder te gaan werken voorafgaand aan hun pensioen.
• stap-terugregeling Voor medewerkers die in verband met hun inzetbaarheid een stap terug willen doen in functieniveau of in het aantal contracturen. Gaat gepaard met geleidelijke afbouw van salaris en pensioenopbouw.
• mantelzorg Leidinggevende en medewerker kunnen afspraken maken over een langere periode van langdurend zorgverlof, waarbij Achmea het salaris gedeeltelijk doorbetaalt.
• proefproject onbeperkt opleidingsbudget Pilot waarbij het budget niet de beperkende factor is. Medewerkers krijgen de kosten (tot maximaal 5.000 euro) vergoed van een opleiding die past binnen het ontwikkelplan van de medewerker en die bijdragen aan diens inzetbaarheid.
Bij Achmea bedraagt de contractloonstijging slechts 1% in 2020 en 2021, maar daar staat tegenover dat de standaardarbeidsduur op 1 januari 2021 omlaag gaat van 36 uur naar 34 uur per week, met behoud van salaris. Deze urenvermindering vertegenwoordigt ‘een waarde van 5,88% van het uurloon’.
Precorona-cao ABN AMRO
(looptijd nieuwe cao 1-1-2020 tot 1-1-2022)
Investeren in een duurzame toekomst – voor de bank en voor haar medewerkers, zo werd het akkoord dat de media haalde, omschreven. In de cao zijn onder andere afspraken gemaakt over een structurele loonsverhoging van 5,5% tijdens de looptijd van de tweejarige cao en kregen werknemers vijf extra vakantiedagen toebedeeld. Vooruitlopend op de inwerkingtreding van de WIEG, is het doorbetaalde kraamverlof van partners al vanaf 1 januari 2020 verlengd tot zes weken.Voorts is afgesproken dat medewerkers meer ruimte krijgen voor hun persoonlijke ontwikkeling en een bijdrage aan maatschappelijke doelen. Het al eerder bestaande studie- en vrijwilligersverlof werd daartoe omgezet naar een vijfdaags, naar eigen inzicht te besteden verlof.
Productiviteitsbevorderende maatregelen in precorona-cao’s
In de zoektocht naar de ultieme combinatie tussen gezondere, ergonomisch verantwoorde én tegelijkertijd productievere roosters bij Heineken, is in de cao voor 2020 en 2021 afgesproken een pilot te doen met het zogeheten 9-flexrooster. Bij een positieve evaluatie wordt de regeling op 1 januari 2021 opgenomen in de cao.
KPN wilde medewerkers meer kunnen inzetten op momenten dat de klant of het werk daarom vraagt. Dit kan betekenen dat medewerkers ’s avonds, ’s nachts of in het weekend moeten werken, ingeroosterd worden voor stand-bydiensten of meer moet werken dan de voor de medewerker geldende arbeidsduur. De tweejarige cao (looptijd 1-1-2020 tot 31-12-2021) voorziet in een passende (en eenvoudige) vergoedingsregeling daarvoor.
Tussenevaluatie cao-seizoen 2020 | Gegijzeld door de coronacrisis
De lock-downperiode. Zeer beperkt aantal cao’s. Lagere contractloonstijgingen in de marktsector en nauwelijks inhoudelijke afspraken.
Halverwege de maand maart viel het cao-overleg door de coronacrisis stil. En het bleef ook vier weken lang heel stil. Via de digitale snelweg kwam het overleg vervolgens moeizaam op gang. De overall score van april: zes nieuwe akkoorden. Mei en juni – normaliter topmaanden van het cao-jaar, goed voor zo’n 40 akkoorden per maand: nu, in beide maanden, tien respectievelijk negen.
De cao-akkoorden afgesloten tijdens de lock-downperiode vertonen een dubbel beeld als het om het initieel loon gaat.
In de publieke sector handhaafden de loonstijgingen zich op pre-coronaniveau: Voortgezet Onderwijs: +3,35%, Universiteiten: +3%, HBO: +3,67% en Huisartsen in opleiding: 3,1% erbij.
In de marktsector hield de loonstijging in slechts een enkele corona-cao gelijke tred met de ontwikkelingen in de publieke sector. Maar in het overgrote deel van de markt-cao’s wordt het pre-coronaniveau, zo’n 3%, niet meer aangetikt. Het gemiddelde voor de maand juni ligt bijvoorbeeld op 2,1%. De nullijn is zelfs teruggekeerd in drie cao’s die hard geraakt zijn door de coronacrisis: Hoveniers (ongewijzigde voortzetting cao), Beroepsgoederenvervoer en Groothandel Groente en Fruit.
Zeker: een echt spectaculaire daling in de loonontwikkeling is tot nu toe uitgebleven, ook bij de onderhandelingen in de marktsector. Vaak is daar een logische reden voor. Soms zijn de onderhandelingen al (ver) voor de coronacrisis zich aandiende van start gegaan, soms gaat het om cao’s van bedrijven waar de impact van de coronacrisis op de activiteiten beperkt is. Het beeld is dus niet helemaal zuiver. Ook is het verstandig op het netvlies te houden dat het om kleine aantallen cao-akkoorden gaat, dus individuele cao-akkoorden kunnen het gemiddelde sterk omhoog of omlaag trekken. Harde conclusies zijn niet te trekken. Wel valt te constateren dat de eerste tekenen dat de dalende lijn in de loonontwikkeling is ingezet, zich hebben aangediend.
Dat schraalhans op dit moment keukenmeester is, komt vooral tot uiting als we naar de inhoudelijke afspraken kijken. Maakten cao-onderhandelaars voor de coronacrisis gemiddeld 2,3 afspraken over een vorm van duurzame inzetbaarheid, in de lockdown-periode was gemiddeld minder dan 0,5 DI-afspraak. Dertien van de 16 akkoorden die in mei in juni zijn afgesloten, kenden zelfs geen enkele afspraak over duurzame inzetbaarheid.
De periode van half maart tot eind juni samenvattend: aanzienlijk minder cao-akkoorden, lagere contractlonen in de marktsector, minder kwalitatieve afspraken, vooral op het gebied van duurzame inzetbaarheid. Het cao-proces is gegijzeld door de coronacrisis.
De loonontwikkeling vertoont een dalende lijn, maar van een enorme terugval is (nog) geen sprake.
Drie cao’s afgesloten in de lock-downperiode
Tuinzaadbedrijven
• Afgesloten 9 april 2020
• Looptijd 1-1-2020 tot 1-1-2021
De eerste cao die afgesloten werd in de lock-downperiode. Inhoudelijke afspraken zijn er nauwelijks gemaakt. De loonstijging is 2,25%, per 1 mei 2020. Dat geldt evenwel alleen voor groentezaadbedrijven. Voor sierteeltbedrijven gaat de loonsverhoging op 1 december 2020 in. Als de sierteeltbedrijven in 2020 95% van hun 2019-omzet behalen, krijgen werknemers een eenmalige uitkering van 2,25% over de periode mei-november 2020.
Groothandel Groenten & Fruit
• Afgesloten 22 juni 2020
• Looptijd 1-6-2020 tot 1-1-2021
Vanwege de onzekerheid veroorzaakt door de coronacrisis, zijn partijen overeengekomen om de cao inhoudelijk niet aan te passen. De cao is ongewijzigd verlengd met zeven maanden. Er zijn geen structurele loonafspraken gemaakt.
DHL Parcel
• Afgesloten 17 juni 2020
• Looptijd 1-1-2020 tot 1-1-2023
Dat pakketbezorgers goeie tijden beleven, komt tot uiting in de loonafspraken die zijn gemaakt. Per 1 juli gaat het loon met 3,5% omhoog. Daarnaast staan er loonsverhogingsrondes van 3,5% op het programma voor 1 mei 2021 en 1 mei 2022. Een belangrijke inhoudelijke (productiviteitsverhogende) afspraak die is gemaakt heeft betrekking op het vergroten van de interne flexibiliteit. Het bedrijf gaat experimenteren met zelfroosteren.
