Eindevaluatie cao-jaar 2020: AWVN maakt de balans van het arbeidsvoorwaardenoverleg in 2020 op. De coronacrisis verlamde het cao-overleg en blokkeerde vernieuwing.
Verlamming is misschien wel het beste etiket dat op het cao-jaar 2020 is te plakken. Tot augustus was het buitengewoon stil aan de onderhandelingstafels. De eerste maanden van 2020 hing de verlamming vooral samen met de FNV-looneis van 5%. In de maanden daarna kwamen daar de onzekerheden die voortvloeien uit de coronacrisis bovenop (zie ook de tussenevaluatie cao-jaar 2020). Pas in het laatste kwartaal diende zich een versnelling aan, in het bijzonder in de maanden november en december. Als er halverwege december geen strenge lockdown was afgekondigd, waren er in 2020 ongetwijfeld meer cao-akkoorden tot stand gekomen.
Kijk voor de meest actuele cao-informatie op de speciale AWVN-website cao-kijker.
Uiteindelijk bedroeg het aantal afgesloten akkoorden in 2020 263 (1,69 miljoen werknemers). Dat zijn er weinig. Ter vergelijking: in de drie voorgaande cao-jaren werden er telkens meer dan 350 cao-akkoorden gesloten.
Het ‘achterstallig onderhoud’ bedroeg rond de jaarwisseling zo’n 150 2020-cao’s (circa 700.000 werknemers). Daarnaast expireren in 2021 396 cao’s (4,8 miljoen werknemers). Voor 41 (569.000 werknemers) van deze 396 2021-cao’s is – al eerder, in de loop van 2020 – een nieuw akkoord bereikt.
De gemiddelde looptijd die cao-partijen in 2020 overeenkwamen, was met 18 maanden een stuk korter dan normaal. De onzekerheden die de coronacrisis met zich mee heeft gebracht, spelen hierbij uiteraard eveneens een belangrijke rol. Daardoor kwamen er ook minder kwalitatieve afspraken in de akkoorden tot stand – vaak bleef het overleg beperkt tot de loonparagraaf en de looptijd. Wel zijn in de laatste maanden van 2020 de eerste afspraken gemaakt over integraal beleid rond vergoedingen voor thuiswerken/reiskosten (waarjewerkt-budget).
Grafiek Aantal cao-akkoorden per maand in 2020 (zwarte lijn), vergeleken met 2016-2019
Eindevaluatie cao-jaar 2020 | Gemiddelde loonstijging 2,33%
Terwijl het aantal akkoorden dat werd bereikt tegen het einde van het jaar een stijgende lijn vertoonde, liet de gemiddelde contractloonstijging per afsluitmaand juist een dalende lijn zien.
Het cao-jaar toont duidelijk twee gezichten. Tot de uitbraak van de coronacrisis schommelde de stijging van het initieel loon, zowel in de publieke- als marktsector, rond 3,0%. Nadat de coronacrisis zich had aangediend en voortduurde, tekende zich die dalende lijn in de gemiddelde contractloonstijging af. Het maandgemiddelde ging met ruim 0,1% per maand omlaag: van 2,9% in maart naar 1,7% in december.
In de overgangsperiode – de maanden maart, april en mei 2020 – werden vooral in de publieke sector grote akkoorden afgesproken. Die kenden relatief hoge cao-loonafspraken. Vooral deze akkoorden zorgden ervoor dat de gemiddelde contractloonstijging over heel 2020 uiteindelijk nog op 2,33% uitkwam. In de marktsector daarentegen, kwamen in de overgangsperiode al de eerste akkoorden met een nullijn tot stand.
Voor de discrepantie in de loonontwikkeling tussen de publieke- en marktsector zijn verschillende verklaringen mogelijk. Een daarvan luidt dat de meeste cao’s in de publieke sector betrekking hebben op ‘vitale sectoren’. Daarvoor was, juist vanwege de coronacrisis, veel maatschappelijke waardering.
Achter de gemiddelde loonstijging ging, zoals gebruikelijk, een sectorale differentiatie schuil. In het pre-coronatijdperk kenden de publieke sectoren en de horeca een bovengemiddelde contractloonstijging; in de dienstverlening tekende zich een contractloonstijging onder het gemiddelde af. Met enkele verschuivingen is dit ook het beeld van de akkoorden uit de corona-tijd: onderwijs en zorg bovenaan, industrie bovengemiddeld en dienstverlening onder het gemiddelde.
Kanttekening bij deze conclusie: in veel sectoren gaat om een klein aantal akkoorden, waardoor uitschieters naar boven of beneden toe het beeld kunnen vertekenen.
Eindevaluatie cao-jaar 2020 | inhoudelijke afspraken
De tijden van arbeidsmarktkrapte liggen, ondanks de coronacrisis, nog vers in het geheugen van veel werkgevers. Daarom bleven werkgevers ook in 2020 investeren in wendbare en breed inzetbare medewerkers.
In de eerste maanden van 2020 was, vergeleken met 2019, een duidelijke groei in het aantal afspraken over productiviteit en maatschappelijk ondernemen. Afspraken over investeren in medewerkers bleven iets achter.
Figuur Inhoudelijke afspraken in de akkoorden afgesloten in het pre-coronatijdperk (voor 1 april 2020; blauwe, gele en groene blokjes), vergeleken met 2019 (grijs blokje met stippellijn).
Tijdens de coronacrisis bereikten cao-partijen nauwelijks overeenstemming van nieuwe cao’s, en daar waar dat wel lukte, ging het vaak alleen om de loonparagraaf. Tijd, prioriteit en budget voor nieuwe inhoudelijk afspraken was er nog nauwelijks, waardoor afspraken over productiviteit, investeren in medewerkers en over maatschappelijk ondernemen gedeeltelijk uit het zicht verdwenen. Maar misschien is dit te negatief geformuleerd. Je zou ook kunnen zeggen dat – hoewel de economie in 2020 met ruim 4% kromp en de onzekerheid groter was (en nog steeds is) dan ooit – in ruim de helft van de akkoorden toch nog tenminste één afspraak is gemaakt over investeren in medewerkers, en in bijna één op de vijf akkoorden over maatschappelijk ondernemen.
Figuur Inhoudelijke afspraken in de akkoorden afgesloten in de coronacrisis (vanaf 1 april; blauwe, gele en groene blokjes), vergeleken met 2019 (grijs blokje met stippellijn).
Een trend die zich in de laatste maanden van 2020 aftekende, is de hernieuwde aandacht voor thuiswerk- en reiskostenbeleid waarvoor AWVN het waarjewerkt-budget (integraal beleid rond het vergoeden van thuiswerken en reiskosten) ontwikkelde. In de ANWB-cao kwamen afspraken te staan die goed aansluiten bij het AWVN-idee van zo’n budget.
Wat AWVN betreft worden in 2021 niet alleen veel meer afspraken gemaakt over een waarjewerkt-budget, maar ook over een crisisclausule, een ander onderwerp dat de laatste tijd in opmars is.
Het meest aansprekende voorbeeld in deze context is de loonparagraaf in het 2020 gesloten akkoord voor het Motorvoertuigenbedrijf en Tweewielerbedrijf. In deze cao is twee keer een cao-loonstijging van 1% afgesproken. De werkgever kan beide loonsverhogingen geheel of gedeeltelijk een jaar uitstellen, in ruil voor een eenmalige extra vrije dag per 0,5% loonsverhoging (‘crisisbestrijdingsdagen’). Bedrijven in deze sector die in aanmerking komen voor NOW, hoeven de loonsverhoging per 1-2-2021 niet te betalen.
Eindevaluatie cao-jaar 2020 | Corona verlamt cao-overleg en vernieuwing
De volledige eindevaluatie van cao-jaar 2020 kunt u hieronder downloaden.
Het document blikt terug op de oorspronkelijke en herziene inzet van werkgevers en vakcentrales, en de onderhandelingscontext (economisch en politiek). Daarnaast uiteraard informatie over het cao-onderhandelingsproces in 2020, een overzicht van de inhoudelijke afspraken in hoofdlijnen en de loonontwikkeling. Bovendien besteedt de eindevaluatie aandacht aan thema’s als het persoonlijke ontwikkelingsbudget, bovenwettelijke afspraken over WIEG, flexwerk, gelijke beloning, arbeidsverhoudingen, het openbreken van de cao, de crisisclausule en eenmalige beloning. U vindt in de eindevaluatie voorts tal van voorbeelden van aansprekende cao-afspraken die ondanks de coronacrisis werden gemaakt.
