Achtergrond
Onlangs gaf FNV-voorzitter Tuur Elzinga het startschot voor het nieuwe cao-onderhandelingsjaar door een deel van de inzet van FNV voor volgend jaar bekend te maken. Wederom zal de FNV zich inzetten voor (her)invoering van de automatische prijscompensatie (APC) in alle cao’s. Wat is APC en waarom AWVN invoering ervan geen goed plan vindt.
Wat is APC?
Automatische prijscompensatie (APC) is een term die gebruikt wordt voor het mechanisme om lonen automatisch te corrigeren voor inflatie. Stijgt de inflatie met 2%, dan stijgen de lonen ook met 2%. Het doel van dit mechanisme is koopkrachtbehoud. Cao-partijen kunnen ook onderhandelen over een extra verhoging bovenop de APC voor koopkrachtverbetering. Indexatie gebeurt vaak jaarlijks, maar kan ook twee keer per jaar plaatsvinden.
Tegenwoordig is het alleen in de overslagsector in de haven nog gebruikelijk dat de cao-lonen volgens een APC-mechanisme geïndexeerd worden, vaak op basis van het afgeleide inflatiecijfer van de maand oktober. Dit afgeleide inflatiecijfer drukt de prijsstijgingen uit exclusief overheidsmaatregelen zoals een verhoging van de BTW.
Waarom is APC ooit afgeschaft?
Eind vorige eeuw was APC heel gebruikelijk in cao’s. De eerste collectieve arbeidsovereenkomst waarin de APC werd afgesproken was de Philips-cao in 1969, waarna andere cao’s snel volgde. In de jaren 70 was de inflatie extreem hoog. Dit leidde ertoe dat de lonen net zo hard meestegen. De loonkosten stegen daardoor in Nederland veel harder dan in andere landen, wat de concurrentiepositie van Nederland schaadde. Ook was er sprake van hoge werkloosheid.
Met het akkoord van Wassenaar in 1982 kwam hier een einde aan. Werkgevers en werknemersorganisaties spraken toen loonmatiging af in ruil voor arbeidstijdverkorting, waardoor de APC uit cao’s verdween. Hierdoor namen de loonkosten voor bedrijven af en waren zij in staat meer mensen in dienst te nemen.
Hoe draagt APC bij aan een loon-prijsspiraal?
Het grootste probleem van APC is dat deze de kans op een zogeheten loon-prijsspiraal verhoogt. Omdat de lonen automatisch meestijgen met de inflatie, verhogen bedrijven hun prijzen om deze hogere loonkosten te kunnen betalen, wat weer leidt tot inflatie, enzovoort. Zo kan er een spiraal ontstaan waarbij lonen en inflatie elkaar blijven opdrijven, zoals in de jaren 70 ook gebeurde.
Herinvoering kan betekenen dat de prijzen en loonkosten van Nederlandse bedrijven flink stijgen, wat hun internationale concurrentiepositie schaadt. Economische instanties zoals CPB en DNB waarschuwen al langer dat het volledig en automatisch doorberekenen van de inflatie in de lonen onverstandig is. FNV trekt zich weinig aan van de waarschuwing van deze autoriteiten en stelt dat bedrijfswinsten medeverantwoordelijk zijn voor de hoge inflatie, alhoewel onder andere CPB en economen van de Rabobank geen hard bewijs vonden voor deze bewering.
Hoe zit het in andere landen?
Tot in de jaren tachtig kenden ook andere landen APC, zoals Frankrijk of Italië. Sindsdien werd dit afgebouwd en tegenwoordig bestaat de APC alleen nog in België, Malta, Luxemburg en Cyprus.
Meer weten over APC?
Zo is het dus in België nog gebruikelijk dat in bijna alle cao’s op sector of bedrijfsniveau afspraken worden gemaakt over automatische indexering. De exacte methode kan per cao verschillen. In België ligt de inflatie lager dan In Nederland, waardoor het erop lijkt dat er geen bewijs lijkt voor de loon-prijsspiraal door hun APC-systematiek, maar het ligt aan iets anders. De hoge inflatie in Nederland was met name te wijten aan de gestegen gasprijzen, die Nederland moet importeren uit andere landen. België is echter een stuk minder afhankelijk van buitenlands gas door het grote aandeel van kernenergie, waardoor de prijsstijgingen minder extreem waren dan in Nederland. De nationale bank van België verwacht daarom een inflatie van 1,9% in 2023, maar dat deze weer oploopt naar 4,3% in 2024. Dit komt mede door de prijsverhogingen die bedrijven moeten doorvoeren door de gestegen loonkosten.
Het CPB verwacht voor Nederland dat de inflatie juist blijft afnemen, omdat de inflatiepijn wordt verdeeld tussen huishoudens, werkgevers en overheid. België ziet nu al dat loonkosten zo’n 4 tot 6 procent hoger liggen dan in andere landen. Dit heet daar de loonhandicap en is regelmatig een onderwerp van gesprek in de Belgische politiek. Daarom passen zij de zogeheten indexsprong toe, om te voorkomen dat de loonkosten te snel toenemen ten opzichte van andere landen.
AWVN: decentraal onderhandelen
AWVN is tegen het herintroduceren van de APC in cao’s. Naast het risico van een loon-prijsspiraal, houdt het APC-mechanisme geen rekening met de bedrijfsspecifieke context. Ook als een bedrijf de loonstijging eigenlijk niet kan opbrengen, zal de APC-indexatie moeten worden doorgevoerd, waardoor de bedrijfscontinuïteit in het geding komt. Bedrijven worden immers zelf ook hard geraakt door de gestegen inkoop- en grondstofprijzen. De veronderstelling dat alle bedrijven een hoge loonstijging gemakkelijk kunnen doorberekenen in hun afzetprijzen is dan ook onjuist. Vooral als deze stijging van de loonkosten niet in verhouding staat tot de arbeidsproductiviteitsstijging. Dit schaadt namelijk de concurrentiepositie van bedrijven, wat hun voortbestaan en daarmee de werkgelegenheid in gevaar kan brengen.
Loonontwikkeling bestaat bovendien uit meer componenten dan uitsluitend de collectieve verhoging. Daardoor kan een hoge automatische prijscompensatie ertoe leiden dat er weinig of zelfs geen loonruimte overblijft voor individuele loonsverhogingen zoals periodieken en andere, noodzakelijke, investeringen in arbeidsvoorwaarden. Denk hierbij aan maatregelen om de duurzame inzetbaarheid te bevorderen, verlof, persoonlijk keuzebudgetten of andere kostenvergoeding. Daardoor wordt de onderhandelingsagenda automatisch versmald, terwijl deze andere onderwerpen net zo belangrijk, of zelfs belangrijker zijn. Daarom benadrukt AWVN dat er decentraal onderhandeld moet worden over wat een passende loonstijging is gelet op de bedrijfsspecifieke context en dat er ruimte moet blijven voor een brede agenda.
Lees ook: Verdiend & verdeeld
De Nederlandse welvaart is de afgelopen decennia gestegen, maar hoe is deze verdeeld tussen bedrijven en burgers? Het beeld is dat winsten hard zijn gestegen, in het bijzonder in deze periode van hoge inflatie, en dat werknemers daarvan nauwelijks profiteren. In het arbeidsvoorwaardenoverleg leiden die aannames regelmatig tot de stelling dat de lonen flink omhoog kunnen. Is dat terecht? In de artikelenreeks ‘Verdiend & verdeeld’ zoekt AWVN het uit.
In deze vierdelige reeks zijn inmiddels drie afleveringen verschenen:
• Staat ons inkomen stil?
• Hoe ongelijk is Nederland?
• Is de verhouding tussen winst en loon zoek?
