De coronacrisis gaat langzamerhand een nieuwe fase in: de herstartfase van de economie en de maatschappelijke activiteiten. Evenwel zonder dat er een vaccin of geneesmiddel beschikbaar is; beperkende maatregelen moeten het coronavirus voorlopig min of meer onder controle houden. De Denktank Coronacrisis – bestaande uit een brede groep vertegenwoordigers van kennisinstituten, planbureaus en sociale partners, onder leiding van SER-voorzitter Mariëtte Hamer – heeft op verzoek van het kabinet een advies uitgebracht over deze herstartfase: ‘De contouren van een intelligent herstelbeleid’.
De denktank schetst in het advies hoe herstel van de economie en de werkgelegenheid op een evenwichtige manier gestalte kan krijgen. In het advies staan uitgangspunten voor een intelligent herstelbeleid die zich richten op herstel van de economie en werkgelegenheid, maar ook op het overeind houden van maatschappelijke verworvenheden.
Centraal hierin zijn grip houden op de gezondheidszorg, ons verdienvermogen, de sociale bescherming van kwetsbare groepen en het tegengaan van kansenongelijkheid. Om toekomstige welvaart mogelijk te maken moet het overheidsbeleid ook voorsorteren op de middellange en lange termijn beleidsagenda’s: dit zijn de grote transities zoals digitalisering en robotisering, verduurzaming (doelen Klimaatakkoord, omschakeling naar een circulaire economie), een inclusieve arbeidsmarkt en inspelen op de vergrijzing.
Enkele kernelementen uit het advies.
1. Investeer en geef steun en vertrouwen aan bedrijven, sectoren en kwetsbare groepen. Het is belangrijk om publieke en private investeringen te blijven stimuleren. Deze gaan aan de ene kant vraaguitval tegen en vergroten de toekomstige verdiencapaciteit. Ondersteun en stimuleer zo veel mogelijk bedrijvigheid, behoud van werkgelegenheid en toekomstige verdienvermogen binnen de grenzen die een effectieve aanpak van de pandemie ons stelt.
2. Werk samen in Europa aan het economisch herstel. Nederland heeft er belang bij dat zoveel mogelijk landen zo snel mogelijk de weg naar economisch en maatschappelijk herstel weten te vinden. Voor onze toekomstige welvaart is het belangrijk dat de ‘thuismarkt’ met rond 450 miljoen consumenten zo goed mogelijk blijft functioneren.
3. Anticipeer met onderwijs en scholing op nieuwe omstandigheden. Werkenden en werkzoekenden moeten wendbaar kunnen inspelen op de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Daarom vraagt de Denktank met prioriteit aandacht voor onderwijs en het leren van volwassenen en werkenden. De komende tijd zal met voorrang moeten worden bekeken welke initiatieven levensvatbaar en kansrijk zijn, zodat ze opgeschaald en ondersteund kunnen worden.
4. Laat geen generatie verloren gaan. De crisis heeft naar verwachting een versterkend effect op het stapelen van knelpunten bij jongeren. Het is cruciaal om jeugdwerkloosheid te voorkomen, zowel door het aanjagen van bedrijvigheid en verdiencapaciteit als door het geven van specifieke aandacht aan deze groep. Ook pleit de Denktank voor een generatietoets.
5. Nieuwe agenda voor arbeidsmarkt en sociale zekerheid. Er is gericht werkgelegenheidsbeleid nodig waarbij van werknaar werk trajecten belangrijk zullen zijn. Hierbij kunnen kansen worden benut in sectoren en beroepen die nodig zijn in de grote transities en in de sectoren waar nu extra werkgelegenheid ontstaat. Extra aandacht is naast jongeren nodig voor mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt, waaronder mensen met een arbeidsbeperking en voor vrouwen. Daarnaast is het van belang om snel oplossingen te zoeken voor nieuwe kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt met oog voor de wendbaarheid.
6. Zorg over (nieuwe) kwetsbare groepen. Er zijn verscheidene aanwijzingen dat door de coronacrisis de ongelijkheid toeneemt. Er komt steeds meer zicht op mensen die schade hebben opgelopen zoals zorgmijders, mensen die huidige communicatie niet zo goed begrijpen, mensen met dagbesteding, kwetsbare kinderen, mensen in wijkverpleging of thuiszorg, inburgeraars of statushouders. Extra kwetsbaren moeten binnen deze groepen worden geïdentificeerd, om te voorkomen dat zij niet alsnog buiten de boot vallen.
7. Continueer waardering van publieke dienstverlening. Het gegroeide vertrouwen in de professionals – en ook vrijwilligers – in de publieke sector tijdens de coronacrisis biedt een basis om de aantrekkelijkheid van de publieke sector als werkgever te vergroten. Samen met betrokkenen is het belangrijk dit vorm te geven en de tekorten aan personeel in deze sectoren weg te werken.
8. Geef ruimte aan maatwerk. Met de stapsgewijze herstart van het economisch en maatschappelijk leven verschuift het accent van uniforme maatregelen naar meer maatwerk en differentiatie. Differentiatie is mogelijk naar regio’s, doelgroepen en sectoren. Op die manier wordt de samenleving meegenomen in de gefaseerde overgang naar de volledige heropening van de economie. Dat vergt politieke keuzes, waarbij het van belang is dat de argumenten voor en tegen helder worden gecommuniceerd. Maatwerk kan uitmonden in regionale verschillen. Voorwaarde is wel dat er voldoende middelen beschikbaar zijn om gemeentelijk beleid goed te kunnen uitvoeren.
9. Zorg dat er een aanvalsplan komt voor de nieuwe pandemie. Een tweede lockdown moet voorkomen worden, want deze is ook zeer schadelijk voor de economie.
