Op 27 februari is het vijf jaar geleden dat in Nederland het eerste geval van corona werd geconstateerd; het begin van een pandemie die de samenleving twee jaar in zijn greep zou houden.
Wat zijn de blijvende gevolgen van corona op de arbeidsverhoudingen? Deel 1: De revolutie in het werken op afstand.
Ineens – op maandag 16 maart 2020 – zaten we allemaal thuis. De dag daarvoor had toenmalig minister-president Rutte opgeroepen 1,5 meter afstand te houden. Scholen, kinderdagverblijven en horeca gingen voor vier weken dicht. Er kwam een dringend advies om zoveel mogelijk thuis te werken. Drastische maatregelen, bedoeld om ‘corona’ de kop in te drukken; een virus dat zich in korte tijd over de wereld had verspreid en was uitgegroeid tot een heuse pandemie.
Wegen zonder auto’s, lege treinen en lege kantoren. We volgden de adviezen massaal op en betraden onbekend terrein. Hoe doe je je werk als je niet naar kantoor mag? Op zoek naar oplossingen ontdekten we Zoom, Teams en Webex; toepassingen waarmee je virtueel kunt vergaderen. De techniek kregen we snel onder de knie: deelnemers uitnodigen, muten, documenten delen en een idyllisch strand op de achtergrond geprojecteerd.
Intelligente lockdown
Vier weken bleken veel te kort om de pandemie er onder te krijgen; de intelligente lockdown werd gehandhaafd en thuiswerken werd de norm voor iedereen die niet per se op zijn werk hoefde te zijn. Dat bleek ook zijn voordelen te hebben: geen reistijd, vergaderingen zijn eenvoudiger te organiseren, geen afleiding door collega′s en makkelijk even naar buiten voor een frisse neus. In het mooie voorjaar van 2020 was thuiswerken veel beter te doen dan verwacht.
′De coronapandemie heeft werken op afstand een enorme boost gegeven. Het was een heuse revolutie′, stelt AWVN-woordvoerder Jannes van der Velde. Het idee van thuiswerken bestond al veel langer en werd door AWVN al enkele jaren gepromoot als ‘het nieuwe werken’. ′Zelf had ik twintig jaar geleden al thuiswerkdagen. Toen moest je nog ‘inbellen’. Die technologie is sindsdien enorm verbeterd en toen we in 2020 allemaal thuis moesten werken, bleken de toepassingen daar helemaal klaar voor.′
Hoe zat het ook weer, wanneer was welke maatregel van kracht?
• De tijdslijn op de site van de Rijksoverheid beschrijft in grote lijnen de ontwikkelingen rond de aanpak van het coronavirus in Nederland sinds januari 2020 tot en met mei 2022.
• Bekijk ook de verzamelpagina Coronavirus en werk op deze site.
Creatieve processen zijn lastiger
Maar alleen maar werken op afstand heeft ook nadelen. Zo bleek virtueel vergaderen zeer geschikt voor overleg over technische onderwerpen, maar minder voor persoonlijke gesprekken of creatieve processen. En ouders met kleine kinderen – die lange tijd ook thuiszaten – hadden de grootste moeite hun aandacht te verdelen over werk en kroost.
In de loop van 2021 kwamen er verschillende vaccins beschikbaar en kwam het virus – inmiddels aangeduid als Covid-19 – geleidelijk onder controle. Voorzichtig konden we weer naar onze werkplekken. Natuurlijk met mondkapje, 1,5 meter afstand en veel handenwassen. Voor velen was het een opluchting collega’s weer in levenden lijve te kunnen zien. Zoals AWVN in het najaar van 2020 al verwachtte, is de situatie niet meer teruggekeerd naar die van vóór de pandemie. Thuiswerken bleek een blijvertje. We gingen ‘hybride werken’; deels op kantoor, deel thuis.
Op afstand werken: 50% doet het regelmatig
Uit AWVN-ledenonderzoek van september 2024 blijkt dat 94% van de werkgevers de mogelijkheid biedt om thuis te werken. De helft van de werknemers doet dat ook regelmatig. In welke mate is afhankelijk van de sector en de functie. In de ICT is thuiswerken haast standaard. Maar bij een organisatie als AWVN die in een sociale omgeving opereert, komen de meeste mensen regelmatig naar kantoor.
Ook mensen van de administratie van bijvoorbeeld fabrieken en ziekenhuizen werken tegenwoordig deels vanuit huis. Aanvankelijk dacht men dat dit scheve ogen zou geven bij de collega’s die niet thuis kunnen werken, zoals verpleegkundigen en fabrieksarbeiders. Maar die angst bleek ongegrond, aldus Van der Velde: ‘Ik hoor daar nooit geluiden over. Iedereen accepteert dat.’
Het dido-patroon
De doorsneewerknemer werkt drie dagen per week op kantoor en twee dagen thuis. Op dinsdag en donderdag komen de meesten naar kantoor, op woensdag en vrijdag staan er veel kantoren leeg. ′We zijn toegegroeid naar een dido-maatschappij. Op dinsdag en donderdag zie je ook de meeste files. Maar het is niet makkelijk om dit te veranderen. Veel mensen werken de woensdag thuis ’s omdat middags de kinderen thuis zijn. Dan kun je niet ineens verwachten dat ze woensdag naar kantoor komen.′
Enkele grote Amerikaanse bedrijven hebben onlangs oekazes uitgevaardigd om vaker naar kantoor te komen. Dat komt voort uit een behoefte aan controle. Van der Velde: ′Nederland kent echter een vertrouwenscultuur. Werkgevers verwachten van hun mensen dat ze leveren. Hoe ze dat precies doen, doet er minder toe. Natuurlijk doen veel mensen overdag tussendoor even een boodschap. Maar je ziet dat diezelfde menen dan ’s avonds nog even hun mail afhandelen.′
Sociale cohesie blijft belangrijk
Werkgevers maken zich nog wel zorgen over de sociale cohesie. Een organisatie heeft ook baat bij de gesprekjes bij de koffieautomaat die vaak de productiviteit uiteindelijk blijken te bevorderen. Tegenwoordig maken de meeste organisaties afspraken over de verdeling van het werk tussen kantoor en thuis, waarin dit soort aspecten ook aan bod komen. Op afdelingsniveau worden die afspraken dan verder verfijnd.
Uitgangspunt bij dit soort gesprekken is het bedrijfsbelang, aldus Van der Velde. ′Je moet hybride werken vooral zien als mogelijkheid om werkprocessen te verbeteren en productiviteit te verhogen. Vervolgens kun je je afvragen of het echt nodig is dat iemand altijd op kantoor zit.′
Wat betekent hybride werken voor de leidinggevende? Maakt dat het niet veel moeilijker om een team aan te sturen? Volgens Van der Velde valt dat erg mee. ′De leidinggevende moet wel zijn antenne om probleemgevallen te detecteren scherper afstellen. Op afstand is dat lastiger. Ook daarom is het belangrijk dat mensen af en toe toch naar kantoor komen.’
Tekst Peter Boorsma (Aranda, Houten) Beeld Pexels
Terug naar 2020
Vlak na het begin van de coronapandemie maakte de redactie van AWVN o.a. een artikelenserie over de invloed van de coronamaatregelen op de plek en de manier waar we werken. ‘Begeven we ons doorgaans massaal naar kantoortuin, fabriekshal en flexplek, nu werken we noodgedwongen thuis, aan de keukentafel, op zolder of in de slaapkamer.′ Onder het motto ′Hoe ziet dat er in de praktijk uit bij…′ passeerden in deze artikelenserie achtereenvolgens de (toenmalige) volgende HR-eindverantwoordelijken de revue.• Inge Tisson (Eden Hotels) | ‘Uitdaging om in contact te blijven zonder mensen live te zien’
• Marjolein Reijs (Gom) | ‘Meteen een soort intern uitzendbureau opgezet’
• Barbara van der Kolff (Jaarbeurs) | ‘Uitdaging om in contact te blijven zonder mensen live te zien’
• Aart Slagt (KLM Royal Dutch Airlines) | ‘Triest, die blauwe vliegtuigen die overal geparkeerd staan’
• Madeleine Harmsen (Apeldoorn Flexible Packaging) | ‘Extra personeel ingehuurd om drukte aan te kunnen’
• Marije Zuidgeest (Juva) | ‘Kansen voor medewerkers én voor innovatie in de organisatie’.Zie ook de verzamelpagina Coronavirus en werk op deze site
