Op 27 februari is het vijf jaar geleden dat in Nederland het eerste geval van corona werd geconstateerd; het begin van een pandemie die de samenleving twee jaar in zijn greep zou houden.
Wat is de blijvende impact van de coronapandemie op de wereld van werk? Deel 3. Een wijze les: hou oog voor economie en samenleving.
Eerdere afleveringen
1. De revolutie van het thuiswerken
2. Anders denken over duurzame inzetbaarheid
Het begin van de coronapandemie – in februari-maart 2020 – kenmerkte zich vooral door chaos. Niemand wist wat er precies stond te gebeuren, het virus greep om zich heen. Evenementen werden afgelast, cafés en scholen gingen dicht. We hielden ons vast aan de wekelijkse persconferenties van minister-president Mark Rutte, minister van VWS Hugo de Jonge en gezondheidswetenschapper Jaap van Dissel – voorzitter van het Outbreak Management Team (OMT). We moesten thuiswerken, onze handen wassen en 1,5 meter afstand houden. Niet urgente operaties werden afgezegd. Alles was er op gericht de besmettingen een halt toe te roepen en de zorg beschikbaar te houden voor coronapatiënten.
Gevolg was wel dat sectoren als de horeca en de luchtvaart compleet stilvielen. De overheid kwam met grote, generieke regelingen om te voorkomen dat bedrijven zouden omvallen. De Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) ondersteunde zelfstandig ondernemers in hun inkomen en verschafte leningen voor bedrijfskapitaal. De Tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor Werkgelegenheid (NOW) was een maatregel voor werkgevers om het loon van werknemers te kunnen doorbetalen.
Samenleving op slot
Zeker aan het begin werden de overheidsmaatregelen goed opgevolgd. Maar naarmate de pandemie langer duurde en het land langer op slot zat, kwam er ook kritiek op wat ‘de intelligente lockdown’ was gaan heten. Het gebrek aan fysiek contact speelde steeds meer mensen parten. Ouderen in verzorgingshuizen mochten geen bezoek meer ontvangen. Een generatie kinderen werd geraakt door het thuiszitten. Tozo en NOW waren genereus, maar dekten niet alle schade. Was het OMT niet erg eenzijdig samengesteld met vooral medici en gezondheidswetenschappers? Raakten andere belangen niet ondergesneeuwd?
Dankzij de maatregelen, en vooral de vaccinaties, kregen we het coronavirus in de loop van 2022 onder controle. Voor sommigen was het alsof ze opnieuw tot leven kwamen toen de coronamaatregelen werden afgebouwd. We konden weer naar kantoor, de sportschool en het café – tenminste, als je was ingeënt.
De samenleving én de economie veerden weer op.
Hoe zat ook weer, wanneer was welke maatregel van kracht?
• De tijdslijn op de site van de Rijksoverheid beschrijft in grote lijnen de ontwikkelingen rond de aanpak van het coronavirus in Nederland sinds januari 2020 tot en met mei 2022.
• Bekijk ook de verzamelpagina Coronavirus en werk op deze site.
Sectorplannen
Halverwege 2022 was de pandemie definitief bedwongen. In september kwam het kabinet met een lange-termijnaanpak voor ‘covid-19’, zoals corona was gaan heten. De overheid zou besmettingen en ziekenhuisopnamen blijven monitoren. Maar eventuele nieuwe maatregelen zouden niet langer eenzijdig zijn gericht op het open houden van de zorgketen. ‘Geen ‘intelligente lockdown’ meer, maar een ‘intelligent openhouden’ van de samenleving en het controleren van de druk op de zorg’, zo luidde het nieuwe credo.
Mocht er onverhoopt weer een nieuwe pandemie uitbreken, dan worden niet alleen medici maar ook maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrokken bij de maatregelen – verenigd in een Maatschappelijk Impact Team. De eigen verantwoordelijkheid van burgers en bedrijven staat dan centraal.
Uitvloeisel van deze nieuwe manier van denken waren de zogeheten sectorplannen. Sectoren waar veel mensen samenkomen zoals de cultuur, transport en horeca werden gevraagd na te denken over maatregelen. Deze sectorplannen werden samen met overheidsexperts uitgewerkt tot maatregelenladders: opschaalmodellen die beginnen met algemene adviezen zoals looppaden en eindigen met ‘verder contactbeperkende maatregelen’, opgelegd door de overheid.
Het denkwerk is gedaan
Anno 2025 moet je heel goed zoeken om iets van deze sectorplannen terug te vinden. ‘De sectorplannen waren erg globaal, anders dan de uitgebreide richtlijnen die grote organisaties hadden opgesteld’, zegt Marijn van der Heiden (tegenwoordig manager ledenrelaties bij AWVN, tijdens de coronapandemie arbeidsvoorwaardenadviseur) hierover. ‘Dat kwam mede doordat de overheid de maatregelen altijd kan overrulen met bijvoorbeeld een avondklok én doordat de definitie van sector heel breed is geformuleerd. Zo is het plan voor de cultuursector opgesteld door maar liefst 32 koepelorganisaties.’
Maar het opstellen van de sectorplannen heeft wel bijgedragen aan het verbreden van de focus, aldus Van der Heiden. ‘Mocht er ooit een nieuwe pandemie uitbreken, dan is het denkwerk al gedaan. Dan zullen we de scholen misschien niet zo snel sluiten omdat we weten wat dat voor de kinderen en ouders betekent. NOW en Tozo hebben veel geholpen, maar startende ondernemers vielen tussen wal en schip. Daar moeten we wat voor bedenken. Regelingen waren heel generiek waardoor ze snel konden worden ingezet. Maar er zaten ook haken en ogen aan; sommige bedrijven kampen nog steeds met grote coronaschulden. Dat kan wellicht anders. Hoe dan ook is het goed dat er bij een eventuele toekomstige pandemie maatschappelijke organisaties en bedrijven worden betrokken bij het vaststellen van de maatregelen.’
Transport en logistiek tijdens de coronapandemie
De sector Transport en Logistiek zat midden in de cao-onderhandelingen toen ze hoorden dat de Amerikaanse president Trump het luchtruim sloot. ′We hebben de cao-onderhandelingen toen stilgelegd omdat we geen idee hadden wat ons te wachten stond′, vertelt Pieter Kievit, manager bureau cao/werkgeverszaken van Transport en Logistiek Nederland (foto). ‘We hebben toen besloten de lopende cao te verlengen.’
Omdat supermarkten, ziekenhuizen en essentiële industrie bevoorraad moest worden, is de transportsector nooit helemaal stilgevallen. Maar ondernemingen gespecialiseerd in de evenementensector of de horeca, zaten van de ene op de andere dag zonder werk. Kievit: ‘Gelukkig kwam de overheid snel met ondersteuningsregelingen die voorkwamen dat bedrijven omvielen. Als sector organiseerden we betalingsregelingen voor betaling van bijvoorbeeld de pensioenpremies.’
‘Daarnaast keken we hoe we veilig en gezond konden doorwerken, in goed overleg met de vakbonden. Daarbij stuitten we op onvoorziene problemen. Zo waren er geen sanitaire voorzieningen meer voor chauffeurs omdat alle wegrestaurants dicht waren. Waar konden chauffeurs dan hun handen wassen? Het opstellen van een sectorplan voor het transport en de wegrestaurants was relatief eenvoudig omdat er in ons sectorinstituut heel veel kennis is.’Overigens denkt Kievit bij het woord ‘sectorplan’ allereerst aan de arbeidsmarktplannen die de sector Transport en Logistiek ruim voor de coronapandemie maakte. ‘Het sectorplan voorzag onder meer in verplichte bijscholing voor chauffeurs en het bekostigen van leerbanen. Het ging destijds slecht in het transport, maar bedrijven moesten wel leerbanen blijven aanbieden om te voorkomen dat er later te weinig chauffeurs zouden zijn. Het is aan dat plan te danken dat het personeelstekort nu niet groter is dan dat al is.’
Kievit denkt dat als er ooit een nieuwe pandemie uitbreekt, we beter zijn voorbereid. ‘Omdat we het al een keer hebben meegemaakt én omdat er al protocollen en stappenplannen klaarliggen. Maar of heel Nederland er klaar voor is? Soms heb ik de indruk dat ons land in slaap is gesust.’
Tekst Peter Boorsma (Aranda) Foto’s (portret Kievit) www.tonmagazine.nl (‘stop corona’) Pixabay
Uit de ′oude doos′: cao-onderhandelingen tijdens de coronacrisis
‘We hebben toen besloten de lopende cao te verlengen.’ Pieter Kievit van Transport en Logistiek Nederland merkt het terloops op in bovenstaand artikel. Onderhandelen over arbeidsvoorwaarden was tijdens de coronacrisis lastig. Erg lastig. Een korte terugblik daarop aan de hand van enkele pagina’s op deze website uit de coronacrisisperiode. Vermeldenswaard: 2020 was het eerste (en enige) jaar waarin er twee arbeidsvoorwaardennota’s verschenen!
Overleg met sociale partners op afstand: hoe doe je dat?
AWVN-adviseur Reinout Scholte boog zich al aan het begin van de coronapandemie over het overleg op afstand met sociale partners in de coronacrisis. ‘Wat betekent de situatie voor de arbeidsvoorwaardenonderhandelingen, nieuwe cao’s, het heroverwegen van gemaakte afspraken, eventuele sociale plannen? Formele fysieke overlegmomenten zijn niet mogelijk (niet aan de onderhandelingstafel, niet met de achter- en bovenban), niemand weet hoelang deze situatie voortduurt, er rijzen steeds meer vragen over inhoud, proces, richting en vorm. Wat past nu?’
• Lees terug
′Je ziet alleen maar hoofden en voelt je aan het einde van de dag een soort talking head′
Arbeidsvoorwaardenadviseur Tammo Delhaas van AWVN blikte in mei 2021, toen het coronavirus (tijdelijk) onder controle leek, terug op ′veertien maanden Teams, dan toch weer voorzichtig samenkomen, en dan nu toch weer Teams, of Webex′.
• Lees terug
Unicum: herziene arbeidsvoorwaardennota halverwege het jaar
Als in de zomer van 2020 cao-partijen, langzaam en voorzichtig, de draad weer oppakken, ziet de wereld er heel anders uit dan aan het begin van 2020. Er is zelfs halverwege het jaar een nieuwe arbeidsvoorwaardennota verschenen. ′Andere tijden vragen om andere oplossingen′, licht algemeen directeur Raymond Puts in een vlog toe.
• Kijk terug
