Het eerste personeelsblad dateert uit 1882: op 24 juni verscheen het eerste exemplaar van De Fabrieksbode. Het was het huisorgaan van de Koninklijke Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek in Delft, die geleid werd door de sociaal bevlogen werkgever Jacques van Marken.
Het blad heeft bestaan tot liefst medio 2001. Er verschenen dus 121 jaargangen, en De Fabrieksbode is daarmee het langst onafgebroken verschenen bedrijfsblad ter wereld. Als zodanig staat het blad ook vermeld in het Guinness Book of Records. De complete collectie is ondergebracht bij de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag.
Van Marken wilde het blad gebruiken om z’n beleid toe te lichten, maar ook ‘beambten en werklieden de gelegenheid aanbieden door ingezonden stukken en mededelingen hun inzichten over het werk (…) onder de aandacht van het personeel te brengen’. Uit de beschrijving van de archivaris van de KB blijkt dat onder Van Marken (overleden in 1906) dat laatste niet heel erg goed uit de verf kwam: ‘De Fabrieksbode is vooral de spreekbuis van Van Marken. Artikelen ter educatie en morele verheffing nemen een belangrijke plaats in’. Dat deed hij op een vaderlijke, moraliserende toon. Ook zijn vrouw Agneta Matthes schreef geregeld stukjes voor het blad in dezelfde stijl.
De Fabrieksbode verscheen in eerste instantie als weekblad, later als veertiendaagse editie en tenslotte als maandblad. In de laatste jaren was DSM de uitgever ervan, nadat de chemiemultinational in 1998 Koninklijke Gist-Brocades NV (in 1968 ontstaan door de fusie tussen de gist- en spiritusfabriek van en farmaceutisch bedrijf Brocades) had overgenomen. We volgen nu weer de archivaris van de KB. Die merkt op dat pas na 120 jaar Van Markens streven tot tweerichtingsverkeer serieus tot stand is gekomen: ‘Echt inhoudelijke kritiek op het gevoerde beleid verschijnt pas voor het eerst in het jaar 2000. Tijdens een grote reorganisatie die de DSM-vestiging in Delft treft, geven medewerkers ongezouten hun mening.’
Personeelsbladen uit de tijd?
Dat veel personeelsbladen de afgelopen tien, vijftien jaar zijn verdwenen, zal niemand verbazen: interne communicatie verloopt vrijwel overal via intranet of speciale bedrijfsapps. Des te opmerkelijker is dat KLM sinds eind maart 2018 weer een papieren personeelsblad uitgeeft (als opvolger van de in 2015 afgeserveerde Wolkenridder): Blauw. In een interview met Communicatie Online vertelt het hoofd communicatie van KLM dat het personeel het papieren personeelsblad misten. De glossy, die twee keer per jaar verschijnt, ‘moet een magazine zijn waar de KLM’ers trots op zijn, op de koffietafel laten liggen. Het wordt een personeelsmagazine 2.0. waarin ook het gezin mee kan kijken’.
