Thuiswerken (Het nieuwe werken)

Met de coronacrisis heeft thuiswerken (rond 2010 nog het nieuwe werken, HNW, genoemd; verder ook wel telewerken of plaats- en tijdsongebonden werken; tegenwoordig vooral onderdeel van hybride werken) een enorme vlucht genomen. Maar werkgevers noch werknemers zijn zich er niet altijd van bewust dat ook in de thuiswerksituatie tal van regels, met name uit de Arbowet, van toepassing zijn.

Thuiswerkplek en wet- en regelgeving

Werkgevers moeten zich volgens de Nederlandse wet houden aan een aantal regels met betrekking tot de veiligheid en gezondheid van medewerkers. Deze wetgeving is ook van toepassing op thuiswerken. De ondernemingsraad heeft instemmingsrecht als het om de invoering of uitbreiding ervan gaat.

Belangrijkste verplichtingen voor werkgevers
• De risico’s die verbonden zijn aan thuiswerken, moeten worden geïnventariseerd en geëvalueerd via een risico-inventarisatie en -evaluatie. De RI&E dient er specifiek aandacht te besteden, bijvoorbeeld door stil te staan bij de fysieke en psychische belasting van de thuiswerkende werknemer. Ook het onvoldoende in acht nemen van pauzes en de dagelijkse rust is een risico. Het is daarom verplicht om ook het onderwerp arbeids- en rusttijden op te nemen in de RI&E.
• Er moet een plan van aanpak worden opgesteld waarin staat hoe deze risico’s te beheersen of te voorkomen. Werknemers moeten daarover aantoonbaar worden geïnstrueerd.
• De werkplek moet zo ergonomisch mogelijk worden ingericht.
• Het werk dient binnen de kaders van de Arbeidstijdenwet te worden georganiseerd. Daartoe moet een deugdelijke arbeids- en rusttijdenregistratie worden gevoerd.
• Werkgevers moeten herhaaldelijk nagaan of werknemers zich aan de gegeven instructies en afspraken houden en de juiste arbeidsmiddelen gebruiken.

Vanuit huis werken gaat niet alleen over fysieke werkplekken en bijbehorende (ICT-)infrastructuur. Twee andere belangrijke aandachtspunten zijn
• mentaliteit kenniswerker en manager, en managementstijl
• organisatiestructuur en -cultuur.

Belangrijkste verplichtingen voor werknemers
• Werknemers moeten zich aan de gegeven instructies en gemaakte afspraken houden en de juiste arbeidsmiddelen gebruiken.
• Medewerkers moeten hun werkgever in de gelegenheid stellen dit te controleren.
• Eventuele gevaren voor de veiligheid en gezondheid moeten zo vroeg mogelijk en zo nodig herhaaldelijk worden gemeld aan de werkgever.

BW, Arbowet en Arbeidstijdenwet
In het Burgerlijk Wetboek is vastgelegd dat de werkgever verplicht is maatregelen te treffen en aanwijzingen te geven die nodig zijn om te voorkomen dat werknemers door hun werk schade lijden. Medewerkers zijn verplicht deze aanwijzingen op te volgen.

Kijk voor aanvullende informatie, ook over de van toepassing zijnde wet- en regelgeving, op het Arboportaal: Fit en vitaal thuiswerken.

Ook de Arbowet zegt iets over werk en gezondheid. Werkgevers zijn verantwoordelijk voor goede en veilige arbeidsomstandigheden. Zo moeten ze in samenspraak met de werknemersvertegenwoordiging een risico-inventarisatie en -evaluatie plus een plan van aanpak maken en werknemers daarover doeltreffend inlichten. Werknemers zijn verplicht volgens die instructies te handelen en te melden als er gevaar dreigt voor hun veiligheid en gezondheid. Daarnaast zijn er specifieke regels voor de thuiswerkplek, bijvoorbeeld over fysieke belasting. Op grond daarvan moet de werkgever ervoor zorgen dat deze werkplek ergonomisch is ingericht. De Arbeidstijdenwet bevat regels met betrekking tot de maximale werktijd en minimale pauze- en rusttijden. Deze regels moet de werknemer naleven.

Rechten en plichten
De manier waarop de werkgever deze zorgplicht invult, kan wel verschillen ten opzichte van traditionele werksituaties. Dit geldt ook voor werknemers. Meer zelfstandigheid en meer mogelijkheden om zaken zelf te regelen hebben ook betekenis voor hun  verantwoordelijkheden (goed werknemerschap).

Behalve rechten, hebben medewerkers ook plichten. Voor werkgevers en werknemers is het niet altijd even duidelijk waar de grens tussen die rechten en plichten ligt. Die onzekerheid leidde tot de coronacrisis bij menig werkgever tot koudwatervrees om telewerken in te voeren of uit te breiden. Jammer en niet nodig. Het is goed mogelijk daar in onderling overleg en met de ondernemingsraad afspraken over te maken.

Als het om de arboverplichtingen gaat, geldt slechts een handvol regels. Bovendien legt de wetgever slechts in algemene termen (doelvoorschriften) zijn wensen over arbeid in de wet neer. Dit geeft werkgevers en werknemers maximale ruimte om, binnen de gegeven situatie van de organisatie en in de geest van de wet, zelf maatregelen te ontwikkelen en in te voeren om aan de doelvoorschriften te voldoen.

Goed werkgeverschap en werknemerschap
Natuurlijk bieden regels altijd ruimte voor verschillende interpretaties. Wanneer geeft een werkgever voldoende instructies? En wat betekent een werkplek zoveel mogelijk ergonomisch inrichten? Niet alles kan in de wet worden vastgelegd, want elke situatie is anders. Waar het om gaat is dat werkgever en werknemer van plan zijn zich op te stellen als een goed werkgever en werknemer, waarbij ze vooral samen vooraf goede afspraken maken over waar en wanneer er wordt gewerkt en wat de één van de ander mag verwachten. Ook op arbogebied.

Afspraken maken over thuiswerken
Hoe maak je nu als werkgever en werknemer goede afspraken over thuiswerken? En hoe zorg je ervoor dat ze worden nageleefd? Voor wat betreft de werkplek kan worden afgesproken dat de werknemer ervoor zorgt dat de inrichting en gebruikte middelen arboconform zijn en welke hulp van de werkgever daarbij eventueel nodig is. Om te weten of een bepaalde werkplek en werkhouding daaraan voldoen, kunnen voorlichting aan de werknemers, samen met checklisten van de werkgever of de hulp van een arbodeskundige, handig zijn.

Het Arbobesluit [wettekst] is in de zomer van 2012 aangepast om belemmeringen met betrekking tot thuiswerken weg te nemen. Aan deze aanpassing lag o.a. een onderzoek ten grondslag van het Hugo Sinzheimer Instituut: Het Nieuwe Werken en de arbeidsrechtelijke regelgeving (pdf, circa 100 pagina’s)

Voor wat betreft de werktijden kunnen werkgevers en werknemers afspraken maken over de dagen waarop er wordt gewerkt, wanneer en hoe men bereikbaar is en de maximale arbeidstijden. Vanzelfsprekend zijn de regels van de Arbeidstijdenwet hierbij leidend. Ook moeten er afspraken worden gemaakt over een (zelf)registratie van de gewerkte uren. Dat eist de Arbeidinspectie.

Werkgevers kunnen niet volstaan met het eenmalig vastleggen van deze afspraken. Ze zijn verplicht regelmatig na te gaan of werknemers zich houden aan de gemaakte afspraken. Juist bij thuiswerken, waarin de grenzen tussen privé en werk vervagen en niet langer hoeft te worden gewerkt in een star ‘negen-tot-vijf-patroon’, dreigt het gevaar van te lang doorwerken en ernstige gezondheidsklachten. Werkgevers moeten dus alert blijven door regelmatig navraag te doen en te letten op signalen van de werknemer, collega’s en de bedrijfsarts.

Onderzoek thuiswerken tijdens de coronacrisis

Samen met initiatiefnemers Nationale Nederlanden en Crunchr deed AWVN in mei 2020 onderzoek naar hoe werkgevers medewerkers beter kunnen ondersteunen bij thuiswerken tijdens de coronacrisis.
• Achtergrond | Lockdown als motor voor meer autonomie medewerkers (28/05/2020)