Blog
Moet de werkdag niet tot zes uur worden beperkt? Die discussie haalt regelmatig de pers. Voorstanders dragen als voordelen aan dat de fysieke en mentale belasting van het werken wordt teruggedrongen en werknemers daarnaast hun werk beter met zorgtaken kunnen combineren. Daarbij is een kortere werkdag op snikhete dagen, zonder airco, geen overbodige luxe. Het moment om definitief afscheid te nemen van de 8-urige werkdag zou in elk geval historisch goed gekozen zijn. Het is precies een eeuw geleden dat zij door de International Labour Organization (ILO) tot standaard werd verheven. Kan de 6-urige werkdag de ambities aan die haar worden toegedicht? En zijn er nog alternatieven?
Het introduceren van een 6-uursdienst blijkt in de praktijk nog niet zo eenvoudig te zijn. Bij een normaal maximum van vijf werkbare dagen per week komt de arbeidsduur namelijk niet boven de 30 uur uit. Dit vormt uiteraard geen probleem in sectoren waar iedereen in deeltijd werkt. Maar voor voltijders die 17 tot 25% salaris in moeten leveren, kan het een zware pil zijn. Terwijl het gat te groot lijkt om eenzijdig door de werkgever te laten overbruggen. Daarbij zal het verschil in arbeidstijd mogelijk door de inzet van extra personeel moeten worden gecompenseerd. Om deze kostenstijging te voorkomen zou een zesde werkdag als standaard kunnen worden ingezet. Dat betekent dan wel een afscheid van ‘de vrije zaterdag’ die sinds 1960 in Nederland als een verworvenheid geldt.
Bij ploegendiensten wordt het zelfs nog iets ingewikkelder. Dat heeft te maken met een zekere bedrijfstijd die moet worden afgedekt. Met diensten van 6 uur zijn minimaal vier ploegen nodig om een etmaal af te dekken waar nu in principe drie ploegen volstaan. De overgang wordt pas aantrekkelijk wanneer er tenminste zes dagen van de week worden afgedekt. De keerzijde van de medaille is dat de fysieke belasting van het rooster stijgt ten opzichte van het origineel met 8-uurs diensten. Een kortere dienst gaat gepaard met het werken van meer diensten achter elkaar. De vermoeidheid loopt dan gestaag op, zeker als het een reeks van nachtdiensten betreft. Daarbij is er voor herstel minder tijd, omdat er minder roostervrije dagen zijn.
Afbeelding 1 4-ploegendienst met 8- en 6-uursdiensten met een 36-urige werkweek
Een alternatief voor de 6-uursdiensten ligt in het verlengen van de diensten. Want hoewel 12-uursdiensten in Nederland slechts op kleine schaal voorkomen, zijn deze juist in andere landen zeer talrijk terug te vinden. De werkweek kan op die manier in combinatie met een normale arbeidsduur worden gecomprimeerd. Op die manier kan het werken van drie dagen per week met een voltijdssalaris (36 uur) worden verenigd. Werknemers hebben door het grote aantal roostervrije dagen meer vrije tijd om hun werk-privébalans beter te bewaken. Daarbij is er minder woon-werkverkeer, wat ook de filedruk en het milieu ten goede komt.
Afbeelding 2 Voorbeeld dag- (boven) en ploegendienst (onder) met 12-uurs diensten en een 36-urige werkweek
Er is in het buitenland al veel onderzoek verricht naar de effecten van 12-uurs diensten. Werknemers blijken over het algemeen zeer tevreden met het oog op de grote hoeveelheid roostervrije dagen*. Daarbij voelen zij zich fysiek minstens zo goed, of zelfs beter, dan in een 8-uurs equivalent**. Er zijn wel zorgen waar het de vermoeidheid en veiligheid betreft. Jonge werknemers zijn in staat gebleken hun prestaties gedurende een 12-uursdienst gelijk te houden, maar oudere werknemers hebben daar iets meer moeite mee***. Met betrekking tot de veiligheid gaan deze diensten gepaard met een hoger risico (27%) op ongevallen****. Voldoende rustmomenten in de dienst en het slapen voorafgaand aan een nachtdienst kunnen dit risico wel verkleinen.
Afbeelding 3 Onderzoek prestatievermogen werknemers tijdens 12-uurs diensten
Een minder vergaand alternatief is de 10-uursdienst. In de dagdienst is hiermee (in het buitenland) al behoorlijk geëxperimenteerd. De combinatie van een hoge arbeidsduur (40 uur per week) en een korte werkweek (vier dagen) is zowel voor werkgever als werknemer interessant. In een omgeving met ploegendiensten ligt de 10-uurs dienst om het etmaal af te dekken minder voor de hand. Door gebruik te maken van overlapping tussen diensten om bepaalde pieken in het werkaanbod af te dekken, kunnen zij echter wel degelijk als productief worden ingezet*****. Tegelijkertijd kunnen zware (nacht)diensten qua lengte worden ingekort, zodat de vermoeidheid in deze diensten wordt voorkomen. Door op die manier van kortere en langere diensten gebruik te maken, kunnen roosters met een voltijds arbeidsduur, meer vrije tijd en een lagere fysieke belasting ontstaan.
Afbeelding 4 ploegendienst met 7- en 10-uursdiensten en een 36-urige werkweek
* Lee Di Milia, A longitudinal study of the compressed workweek, 1998
** Lawrence Smith e.a., Work shift duration, 1998
*** K. Reid e.a., Comparing performance on a simulated 12 hour shift rotation in young and older subjects, 2001
**** Simon Folkard e.a., Shiftwork. Safety, sleepiness and sleep, 2005
***** Peter Totterdell, Ten-hour days and eight-hour nights: can the Ottawa Shift System reduce the problems of shiftwork?, 1992
