Werkdruk is een serieuze factor om rekening mee te houden als de hoge vlucht die thuiswerken door de coronacrisis heeft genomen, doorzet. Want uit tal van onderzoeken blijkt dat werknemers die thuiswerken, geneigd zijn meer uren te werken.
Het coronavirus heeft naast het normale leven ook het werkende leven veranderd. De vraag is welke veranderingen blijven en welke na de ontdekking van een vaccin zullen verdwijnen. De discussie die nu heftig wordt gevoerd is of thuiswerken de nieuwe norm wordt. Een recent artikel in de New York Times deed mij realiseren dat niet iedereen hierover positief is. Zo zijn er heel wat voorbeelden te vinden van grote Amerikaanse bedrijven die experimenten met thuiswerken om uiteenlopende redenen hebben stopgezet. Om enkele daarvan te noemen: het niet in dezelfde fysieke ruimte werken, gaat ten koste van creativiteit en innovatie. En leidinggevenden vinden het lastig hun medewerkers op afstand te vertrouwen. Een greep naar spyware kan dan al snel op de loer liggen.
De meerderheid van werknemers staat evenwel een stuk positiever tegenover thuiswerken. Toch zouden ook zij volgens sommigen wel kritisch over mogen zijn. Er zijn namelijk zorgen over de werkdruk die ontstaat door de toename van het aantal uren dat thuiswerkers werken.
Extra werktijd
Sinds het begin van de lockdown, zijn er verschillende studies uitgevoerd naar de effecten op werknemers die vanwege het coronavirus verplicht thuiswerken. Onderzoekers van Harvard hebben de werkzaamheden van meer dan 3 miljoen werkenden wereldwijd geanalyseerd. Zij zagen dat de thuiswerker dagelijks gemiddeld 49 minuten langer was gaan werken. Er vonden meer vergaderingen plaats, maar dat vormde niet de reden waarom men meer was gaan werken. Omdat de gemiddelde vergadering 12 minuten korter duurde, was de totale vergadertijd juist met 12% afgenomen. De onderzoekers zagen wel dat medewerkers meer tijd besteedden aan het lezen en schrijven van e-mails.
Andere onderzoekers kwamen tot de conclusie dat de gemiddelde werkdag van de thuiswerker zelfs zo’n 2 uur langer was geworden. Zij constateerden dat veel thuiswerkers nog altijd op hetzelfde tijdstip als gewoon wakker worden en de werkdag beëindigen, maar de uitgespaarde reistijd invullen als extra arbeidstijd.
Een nieuwe norm
Het wegvallen van auto- en vliegverkeer leidde ertoe dat onze atmosfeer in korte tijd een stuk schoner werd. Zo’n positief effect is maar van korte duur als vervolgens alles weer op de oude voet verder gaat. Zoiets geldt ook voor thuiswerken.
Voor een blijvende impact zijn maatregelen nodig die onze manier van leven en werken structureel veranderen. Zo zijn er mensen die deze crisis aangrijpen om de werkweek van 5 naar 4 dagen terug te brengen, in combinatie met een verkorting van het aantal te werken uren. Een bekend argument hiervoor is dat het medewerkers zo beter in staat stelt om werk en privé te combineren. Daarnaast brengen voorstanders van een kortere werkweek in dat in een tijd van smartphones, e-mail en whatsapp medewerkers niet meer in staat zijn om 40 uur per week productief te zijn. Hun advies luidt om op zoek te gaan naar ‘verloren uren’ in het werk. Door deze om te zetten in vrije tijd, gaat de arbeidsproductiviteit omhoog.
@home unplugged
Invoering van een kortere werkweek kan, bij een gelijkgebleven aantal medewerkers, alleen slagen als het werk ingrijpend verandert. Het snijden in overleg, is een gebruikelijke maatregel om het verlies in capaciteit op te vangen. De afgelopen maanden laten zien dat het sluiten van het kantoor weliswaar tot minder overlegtijd maar desondanks niet tot minder arbeid voor thuiswerkers heeft geleid. Uit onderzoek blijkt dat één op de vier thuiswerkers de afgelopen periode zelfs in z’n vrije tijd heeft doorgewerkt om het werk af te kunnen krijgen.
Het ligt voor de hand om naar de bijzondere situatie van de coronacrisis te wijzen, maar dit gaat voorbij aan wat er structureel aan de hand is. Overwerk, betaald of onbetaald, maakt vaak deel uit van het werk dat – dankzij de IC-technologie – thuis kan worden gedaan. Een medewerker is nu overal en altijd bereikbaar en kan dus ook worden ingezet.
Een ouder onderzoek (2017) liet al zien dat de thuiswerker zo’n twee uur per week meer werkt dan zijn collega op kantoor. In het kader van duurzame inzetbaarheid is het van belang hier aandacht aan te besteden. Frankrijk kent een wet die werknemers het recht geeft in hun vrije tijd voor het werk onbereikbaar te zijn. Critici menen dat de beperking eigenlijk bij de organisatie zou moeten liggen. Het ‘altijd online zijn’ valt niet meer weg te denken uit het tijdperk waarin we leven. Zij wijzen op organisaties die met een gerichte aanpak om de werkdruk te verlagen, het aantal e-mails met 60% wisten te reduceren.
Van karoshi tot ikigai
Er zijn ook mensen die lange werkdagen en werkweken helemaal geen probleem vinden. Sterker nog: de voormalige topman van Alibaba is voorstander van een 72-urige werkweek, waarbij men 6 dagen in de week 12 uur per dag werkt. Ook zijn er heel wat voorbeelden van miljonairs die hun succes naar eigen zeggen danken aan het feit dat zij meer uren werkten dan anderen. Daar horen werkdagen van meer dan 12 uur en werkweken van tegen de 100 uur bij.
Daarentegen kan hard werken kan ook een gitzwarte zijde met zich mee brengen. In combinatie met een hoge werkdruk kan het leiden tot een hartaanval, beroerte of trombose en vroegtijdig overlijden. In Japan wordt dit verschijnsel karoshi genoemd, letterlijk: dood door overwerk. Japan is ook het land met de populatie met de hoogste levensverwachting ter wereld, namelijk op het eiland Okinawa. Het praktiseren van ikigai wordt hiervoor als een belangrijke verklaring gegeven. Kort gezegd komt ikigai erop neer om, vanuit een positieve levenshouding, altijd en dus ook tot op zeer hoge leeftijd, bezig te zijn met activiteiten die het leven betekenis geven. Omdat concentratie en focus onmisbaar zijn, komt hier wel een zekere mate van onthaasting bij kijken.
Tijd voor bezinning
In tijden van crises worden veranderingen met een snelheid doorgevoerd die onder normale omstandigheden niet mogelijk zou zijn geweest. Dat is ook het geval met thuiswerken vanwege de coronacrisis. Over de vraag of dit een positieve of negatieve ontwikkeling is, zijn de meningen verdeeld. Werkdruk is een serieuze factor om rekening mee te houden als de thuiswerktrend doorzet. Als de wet niet in staat is om thuiswerkers voldoende te beschermen, dan kan het verkorten van de werkweek mogelijk helpen. Maar als hierdoor een tekort aan arbeidscapaciteit ontstaat, zal dit alleen tot overwerk leiden.
Het is zinvoller om stil te staan bij hoe het werk nu wordt georganiseerd. Een gezamenlijke analyse van management en medewerkers kan helpen hier beter de vinger achter te krijgen. Wellicht dat niet alle werkzaamheden nodig zijn. Of dat bepaalde activiteiten beter op een ander tijdstip of op een andere manier kunnen worden gedaan.
Hoewel onze westerse manier van leven een groot contrast vormt met het leven op het platteland van Okinawa, zijn de ikigai-principes ook op ons toepasbaar om de werkdruk door thuiswerken te verminderen. We hoeven niet per se minder of meer uren te gaan werken. Het gaat er vooral om dat wat wij doen duurzaam is voor onszelf en onze leefomgeving.
